Μια ζωή γεμάτη απογοητεύσεις χωρίς να μπορώ να το εξηγήσω
Οι προθεσμίες που χάνονται στο παρά πέντε, η αποδιοργάνωση του μυαλού, η προσπάθεια που καταβάλλεται για τα πάντα. Η Lisa Joy Tuttle είχε καλούς βαθμούς, αλλά μόνο εκείνη ήξερε με τι κόστος. «Πάντα ένιωθα πολύ άγχος», δηλώνει. «Έπρεπε να δουλεύω σκληρά για να μην μένω πίσω.» Ένα μόλις χρόνο πριν από την ολοκλήρωση των σπουδών της, έπεσαν οι «μάσκες». Παραιτήθηκε από τις σπουδές πλήρους φοίτησης, δοκίμασε διαφορετικά είδη εργασιών – πωλήσεις, συγγραφή με σύμβαση, εστίαση – ολοκληρώνοντας παράλληλα τη φοίτηση σε νυχτερινό τμήμα. Με λιγότερη πίεση, σιγά σιγά βρήκε τον δρόμο της, ολοκλήρωσε τις σπουδές και αναδείχθηκε σε επιτυχημένη ψυχοθεραπεύτρια και life coach. Χρειάστηκε να περάσουν χρόνια προτού αποκαλυφθεί η φύση των δυσκολιών της και αποκτήσει ένα όνομα: ΔΕΠΥ. Η Tuttle, που ζει στο Wynnewood, διαγνώστηκε με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής/ Υπερκινητικότητα (ΔΕΠΥ) λίγο πριν τα 50. «Ήταν εκπληκτικό», δήλωσε η Tuttle. «Ήταν σαν να άναψε κάποιος το φως».
Όσο γνωστή κι εάν έχει γίνει η ΔΕΠΥ στις μέρες μας, ιδίως στα παιδιά, οι ειδικοί λένε ότι συχνά περνά απαρατήρητη ή παραμελείται στα κορίτσια και ακόμη περισσότερο στις γυναίκες. Ίσως λάβουν κάποια διάγνωση αργότερα, εάν τελικά τη λάβουν. Σύμφωνα με τα Κέντρα Ελέγχου Ασθενειών και Πρόληψης, η ΔΕΠΥ είναι μια από τις πιο συχνές νευροαναπτυξιακές διαταραχές της παιδικής ηλικίας και συχνά διαρκεί έως την ενηλικίωση. Ορισμένοι ειδικοί πιστεύουν ότι μπορεί να ξεκινήσει κι εκεί.
Μια ομοσπονδιακή έρευνα του 2011 εκτίμησε ότι το 11% όλων των παιδιών σχολικής ηλικίας έχει διαγνωστεί, ποσοστό αυξημένο από το 9,5% της προηγούμενης τετραετίας. Η ΔΕΠΥ συναντάται τουλάχιστον δύο φορές περισσότερο σε αγόρια γυμνασίου-λυκείου – ένα στα πέντε – σε σύγκριση με τα κορίτσια. Αλλά η εκτίμηση της ύπαρξης της ΔΕΠΥ στα 1 από τα 11 κορίτσια και γυναίκες ίσως συγκαλύπτει την πραγματικότητα. Οι ειδικοί λένε ότι η συμπεριφορά των γυναικών συχνά δεν αντιστοιχεί στο σύνηθες προφίλ, που βασίζεται στα υπερκινητικά, συνήθως, αγόρια.
Η Patricia Quinn, αναπτυξιακή παιδίατρος και συγγραφέας πολλών βιβλίων για τη ΔΕΠΥ στο γυναικείο φύλο, την αποκαλεί «καλυμμένη διαταραχή» διότι δεν μοιάζει με την αναμενόμενη. Η Quinn, που έχει και η ίδια ΔΕΠΥ, δήλωσε ότι η διαταραχή αρχικά θεωρήθηκε νόσος των αγοριών. Η θηλυκή εκδοχή της συχνά δεν παρουσιάζει υπερκινητικότητα και ίσως συνοδεύεται από άγχος και κατάθλιψη. Αυτά διαγιγνώσκονται πολύ πιο εύκολα, δήλωσε η Quinn, αφήνοντας την υποβόσκουσα ΔΕΠΥ να περνά απαρατήρητη και χωρίς θεραπεία. Επίσης, τα κορίτσια προσπαθούν σκληρά να ανταπεξέλθουν στις προσδοκίες και ίσως να μην παραδέχονται ότι αντιμετωπίζουν προβλήματα, δήλωσε, καθυστερώντας κάποια διάγνωση. Οι ενήλικες ίσως παρουσιάζουν λιγότερα – αλλά πιο σοβαρά – προβλήματα.
Η Karin Richards, που διατηρεί έδρα κινησιολογίας στο Πανεπιστήμιο Επιστημών της Φιλαδέλφιας, έχει ιστορικό ακαδημαϊκών επιτευγμάτων. Αλλά αυτή δεν είναι η εικόνα που είχε για τον εαυτό της μεγαλώνοντας. «Μάλλον είμαι πιο χαζή απ’ όλους. Χρειάζεται να δουλεύω πιο σκληρά», θυμάται η Richards να σκέφτεται για τον εαυτό της. Η καθηγήτρια, στα 46 της πλέον, εργαζόταν πάνω στο διδακτορικό της και λάμβανε θεραπεία για το άγχος της, όταν έμαθε ένα χρόνο νωρίτερα ότι όλες οι δυσκολίες της οφειλόταν στη ΔΕΠΥ. «Ένιωσα ανακούφιση, αλλά και λίγο θυμό» είπε η Richards. «Η ζωή μου θα μπορούσε να έχει υπάρξει πολύ ευκολότερη.» Η γνωστική θεραπεία και η άσκηση, όπως το καράτε, βοήθησαν. «Το μοιράστηκα με κάποιους φοιτητές και μου είπαν «Έχω ΔΕΠΥ, αλλά δεν θέλω να το μάθει κανείς», είπε η Richards. «Επίσης, ντράπηκαν που το παραδέχτηκαν. Δεν θέλουν εξτρά βοήθεια.»
Η Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρία αναγνωρίζει τρία είδη ή εκφράσεις της ΔΕΠΥ- διάσπαση, υπερκινητικότητα-παρορμητικότητα και έναν συνδυασμό των συμπτωμάτων. Οι γυναίκες και τα κορίτσια, έχοντας μεγαλύτερη τάση εσωτερίκευσης, συχνά εμπίπτουν στον τύπο της διάσπασης – διασπώνται εύκολα, διαχειρίζονται τον χρόνο δύσκολα, χάνουν πράγματα. Οι εκπαιδευτικοί ίσως να τις έχουν εντάξει σε αρνητικά γυναικεία στερεότυπα όπως «στην κοσμάρα της» ή η «χαζή». Εάν δεν παρουσιάζουν συμπεριφορικά προβλήματα, ενδέχεται να μη τους δώσει κανείς σημασία. Ακόμη και τα «hyper» κορίτσια εκφράζονται διαφορετικά από τα αγόρια. Ενώ ένα αγόρι είναι πιο φυσικά ενεργητικό – δεν μπορεί να κάτσει στην τάξη – ένα κορίτσι ενδέχεται να μιλά ακατάπαυστα, να εκτρέπεται από τη μία συναισθηματική έξαρση στην άλλη ή να ψωνίζει εμμονικά.
Η Kelly Cavanagh, νοσοκόμα και μητέρα πέντε παιδιών στο Malvern, ήταν αγοροκόριτσο μεγαλώνοντας – πολύ συχνό φαινόμενο στα κορίτσια με ΔΕΠΥ με υπερκινητικές τάσεις. Στο γυμνάσιο ήρθε αντιμέτωπη με κατάθλιψη, κοινωνικό άγχος και χαμηλή αυτοεκτίμηση. Εξαντλήθηκε προσπαθώντας να ολοκληρώσει τις σπουδές της και πήρε έναν χρόνο για τον εαυτό της μετά το λύκειο.
Το πρώτο της παιδί, 26 χρονών πλέον, ήταν περίπου 7 όταν κάποια δασκάλα ανέφερε τη ΔΕΠΥ. Η Cavanagh άρχισε να διαβάσει σχετικά με αυτή. Ανάτρεξε στην παρορμητικότητα του πατέρα της – την αγάπη του για τα αγωνιστικά αυτοκίνητα, τη μεταπήδησή του από μια δουλειά στην άλλη όταν ήταν νέος. Η διαταραχή μπορεί να είναι κληρονομική και εκείνη έβλεπε και τον εαυτό της στα βιβλία. Όταν έλαβε διάγνωση, όλα άρχισαν να βγάζουν νόημα. «Πιο πριν προσπαθούσα να οριοθετήσω ένα φάντασμα», είπε η Cavanagh, στα 50 της, και συντονίστρια του Chester County-Main Line στο CHADD (Children and Adults with ADHD). «Είναι εξαντλητικό διότι ταλαντεύεσαι, αλλά δεν μπορείς να κεντράρεις." Τα τρία μεγαλύτερα παιδιά της έχουν όλα λάβει διάγνωση (και όλα πήραν έναν χρόνο για τον εαυτό τους πριν το κολλέγιο).
Όταν δεν λαμβάνουν διάγνωση, οι γυναίκες και τα κορίτσια με ΔΕΠΥ τείνουν να προσκολλώνται στις «αποτυχίες», οικοδομώντας μια χαμηλή αυτοεκτίμηση και αίσθηση ανικανότητας, που ορισμένες φορές συνοδεύεται από αυτοτραυματισμούς ή αυτοκτονικό ιδεασμό. Μια μελέτη συνδύασε τη ΔΕΠΥ στα κορίτσια και τις γυναίκες με αυξημένες πιθανότητες να πέσουν θύματα ενδοοικογενειακής βίας.
Ο Anthony Rostain, ιατρικός διευθυντής του Προγράμματος Θεραπείας και Έρευνας στη ΔΕΠΥ Ενηλίκων του Πανεπιστημίου της Πενσυλβανία, δήλωσε ότι αυτά τα κορίτσια τείνουν να βιώνουν μεγαλύτερη απόρριψη. Ορισμένα παρουσιάζουν διατροφικές διαταραχές όπως βουλιμία και «συμπεριφορές αυτοίασης με λήψη ουσιών» όπως το κάπνισμα και η υπερφαγία. Και τα δύο φύλα τείνουν να παρουσιάζουν επικίνδυνες συμπεριφορές: τα αγόρια συνήθως πίνουν πολύ και οδηγούν πολύ γρήγορα, ενώ τα κορίτσια ενδίδουν σε ερωτικές περιπτύξεις.
«Οι ανεπιθύμητες κυήσεις και τα σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα είναι μεγάλο πρόβλημα», δήλωσε η Rostain. Το ίδιο είναι και τα ανεκπλήρωτα όνειρα και το αναξιοποίητο δυναμικό. «Υπάρχει μια χαμένη γενιά γυναικών που δεν έχει διαγνωστεί», δήλωσε ο Michelle Frank, κλινικός ψυχολόγος. Με τις εκτελεστικές λειτουργίες εγκεφάλου περιορισμένες, αυτές οι γυναίκες ίσως δυσκολεύονται να διατηρήσουν μια ισορροπία μεταξύ απασχόλησης και οικογένειας. «Κρύβονται από τους αυθεντικούς εαυτούς τους και προσπαθούν να ενταχθούν στο πλαίσιο», είπε ο Frank. Δεν χρειάζεται να είναι έτσι.
Περίπου το 80% των ανθρώπων με ΔΕΠΥ μπορεί να πάρει βοήθεια από συνταγογραφούμενη φαρμακευτική αγωγή όπως τους διεγέρτες, είπε ο Frank. Μια ψυχοθεραπεία ενημερωμένη από τη ΔΕΠΥ μαζί με το coaching μπορούν να συμβάλλουν στην επιτυχημένη διαχείριση της διαταραχής. Η σωστή διατροφή και η άσκηση βοηθούν επίσης. Για ορισμένους, η ΔΕΠΥ αποτελεί πηγή της δημιουργικής τους δύναμης. Βλέπουν τα πράγματα έξω από τα πλαίσια.
Η Megan Hayden έλαβε διάγνωση στο δημοτικό. Έλαβε αγωγή, αλλά είχε λίγους μέντορες για τη διαχείριση της διαταραχής. Τώρα, στα 31 της, η Hayden δημιούργησε το πρόγραμμα «Learning Differences» που φέρνει σε επαφή μαθητές με δυσκολίες, όπως η ΔΕΠΥ, με ενήλικες που έχουν ήδη περάσει από εκεί. Η κάτοικος της Νότιας Φιλαδέλφιας παραδέχεται ότι υπάρχουν φορές που θα προτιμούσε να μην έχει ΔΕΠΥ. Αλλά είναι κομμάτι του εαυτού της.«Δεν θέλω να είμαι καλή στα πεζά πράγματα», είπε. «Δεν με ενδιαφέρει να αστράφτει το σπίτι μου από καθαριότητα.»
Και η Lisa Tuttle, έχει ανακαλύψει τρόπους να διαχειρίζεται τη διαταραχή προς όφελός της. Στα πέντε χρόνια από τη διάγνωσή της, έχει διευρύνει το coaching της ώστε να βοηθά και ενήλικες με ΔΕΠΥ. «Μπορούμε να διαπρέψουμε και να επιτύχουμε εφόσον μάθουμε την αυτοδιαχείριση», δήλωσε η Tuttle.
Και ναι, όπως είπε, είναι κάτι που μαθαίνεται.
Από την Rita Giordano στο τεύχος 20/11/2016 The Philadelphia Inquirer. Μετάφραση Μαριαλένα Κατσούρα, Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας