Διπλή βάρδια στο τιμόνι...
Η εκτελεστική γυναίκα...
Στρατηγός και διαχειριστής με το ζόρι...
Στο τιμόνι χωρίς φρένα...
Σύντροφοι σε υπερωρία...
Αυτοί είναι μερικοί από τους τίτλους που θα μπορούσαν να περιγράψουν το πώς νιώθει το ταίρι ενός ατόμου με ΔΕΠΥ. Σαν ο σύντροφός του να αδιαφορεί για αυτόν, σαν να μη τον σκέφτεται, ή απλά σαν να είναι τελικά ένα χαζό, τεμπέλικο ή εγωκεντρικό άτομο!
Κάποιες στιγμές από τις ζωές τέτοιων ζευγαριών βιώνονται κάπως έτσι:
«Κάνω τα πάντα μέσα στο σπίτι! Καθαρίζω, συγυρίζω, μαγειρεύω, μαστορεύω, πληρώνω λογαριασμούς και φροντίζω τα παιδιά. Κάνω όλη τη λάντζα! Και ό,τι δουλειές του αναθέτω ή τις κάνει μισές, ή τις ξεχνάει ή τις αναβάλει… έτσι αναγκάζομαι τελικά να τις αναλαμβάνω εγώ... όταν όμως πρόκειται για την καλοπέρασή του δεν ξεχνάει ποτέ. Ενεργοποιείται και κλείνει εισιτήρια για ταξίδια, συναυλίες, και ό,τι αφορά σε διασκέδαση, ενώ για να πάει στο γιατρό του, όχι μόνο πρέπει να πάρω και να κλείσω ραντεβού εγώ αλλά και να του το υπενθυμίσω όταν έλθει η ώρα… νιώθω ότι είμαι κάτι ανάμεσα σε παραδουλεύτρα, προσωπική βοηθό και μητέρα, και όχι σύντροφος και γυναίκα!»
«Τις προάλλες οδηγούσε αυτή. Πηγαίναμε κάπου πολύ κοντά στο σπίτι μας, μια διαδρομή που την έχουμε κάνει χιλιάδες φορές.
«Από που πάμε», με ρωτάει ξεκινώντας... και λίγο μετά με ρωτάει «από που στρίβω;» Την κόβω λίγο διασπασμένη σήμερα και έτσι, όταν πλησιάζει με υπερβολική ταχύτητα το φανάρι που έχει κοκκινίσει εδώ και ώρα, της φωνάζω πρόσεξε! Κόκκινο! Και γυρνάει εκνευρισμένα και μου λέει: «Αν θες να οδηγήσεις εσύ κάντο. Σταμάτα να μου λες πως να οδηγώ!»
«Ο ύπνος είναι ένα θέμα για μας... πρέπει να του υπενθυμίζω να έρχεται στο κρεβάτι, να ξεκολλάει από κάποια οθόνη, να κοιμάται νωρίς τέλος πάντων γιατί το πρωί ζούμε ένα δράμα... δεν ξυπνάει, αργεί στη δουλειά του και νιώθω σα μαμά με έναν έφηβο στο σπίτι!»
«Η γυναίκα μου έχει μια καταπληκτική ικανότητα να σε πείθει. Έχει ασχοληθεί με διάφορα πράγματα στη ζωή της και το τελευταίο ήταν άλλο ένα πολλά υποσχόμενο project, στο οποίο με έπεισε να επενδύσω όλες μας τις οικονομίες! Εκεί κατάλαβα ότι στη διαχείριση χρημάτων, στη λήψη συνετών αποφάσεων και στη διαχείριση χρόνου στη δουλειά της δεν μπορούσα να την εμπιστευτώ. Ανέλαβα να εμπλακώ ενεργά σε ρόλο ελεγκτή και αυτό έφερε τα πάνω κάτω στη σχέση μας... με κατηγορούσε ως καταπιεστικό, αρνητικό και αυταρχικό, και μας πήρε πολύ χρόνο να βγούμε από αυτή τη δυναμική. Βοήθησε πολύ όταν καταλάβαμε ότι είχε ΔΕΠΥ».
Έτσι είναι η ζωή με ένα μη διαγνωσμένο άτομο με ΔΕΠΥ… ΑΝΙΣΗ σχέση ειδικά στο διαχωρισμό των ρόλων. Το άτομο που δεν έχει ΔΕΠΥ αναλαμβάνει, συχνά θυμωμένο, όλο το βάρος της καθημερινότητας (τη λάντζα), νιώθοντας ότι είναι περισσότερο γονιός παρά ταίρι (ειδικά όταν χωλαίνει και το σεξ), ενώ το άτομο με ΔΕΠΥ (που δεν ξέρει ή δεν έχει αποδεχτεί την πάθησή του) αισθάνεται αδικημένο, καταπιεσμένο και διαρκώς υπό αξιολόγηση!
Τα 10 πιο συνηθισμένα παράπονα σε μια σχέση με άτομο που έχει ΔΕΠΥ, με βάση τη σημασία τους, είναι:
- Δε θυμάται τι του λέω
- Λέει πράγματα χωρίς να σκέφτεται πριν
- Χάνεται σε συζητήσεις
- Δεν έχει ανοχή στο ζόρι
- Δυσκολεύεται να ξεκινήσει μια δουλειά
- Υπολογίζει λάθος την ώρα που του παίρνει να κάνει κάτι
- Αφήνει πίσω ένα χάος
- Δεν τελειώνει ποτέ ό,τι αναλαμβάνει στο σπίτι
- Δεν απαντάει/ αντιδράει όταν του μιλάω
- Δεν προγραμματίζει τίποτα
Pera, Gina (2008) Is it you, me or adult ADD?
Μεμονωμένα, πολλά απ’ αυτά τα προβλήματα, τα συναντάμε και σε σχέσεις χωρίς τη ΔΕΠΥ. Η διαφορά είναι ότι εδώ τα βλέπουμε σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό και πολλά από αυτά μαζί.
Στο ζευγάρι όπου υπάρχει ΔΕΠΥ, η ισορροπία και η δικαιοσύνη στις ανάγκες και των δύο έχει εξαφανιστεί!
Δεν ισχύει όμως το ίδιο και στην αρχή της σχέσης και αυτό ακριβώς είναι που μπλέκει τα πράγματα, γιατί οι προσδοκίες είναι διαφορετικές. Με το χρόνο όλα γίνονται πιο δύσκολα, καθώς αυξάνονται οι υποχρεώσεις με τη συγκατοίκηση και ιδιαίτερα με τα παιδιά. Λόγω της ΔΕΠΥ, εύκολα το ζευγάρι χωρίζεται «στον υπεύθυνο και στην ανεύθυνη», «στη συγκροτημένη και στον αιθεροβάμονα», «στον ελεγκτικό και στην ελεύθερη», «στον αισιόδοξο και στην αρνητική», «στην απρόσεκτη και στον προσεκτικό», κτλ.
Οι ρόλοι δεν είναι τυχαίοι και, πολύ συχνά, όχι μόνο κουμπώνουν στα χαρακτηριστικά του ατόμου που δεν έχει ΔΕΠΥ αλλά βολεύουν και τους δύο. Η μεν ( χωρίς ΔΕΠΥ) έχει τον έλεγχο, τα πράγματα γίνονται έτσι όπως τα θέλει αυτή, όταν τα θέλει αυτή, και με τον τρόπο της αισθάνεται χρήσιμη και σημαντική. Ο δε, που έχει ΔΕΠΥ, βολεύεται, γιατί επιτέλους κάποιος άλλος ασχολείται με όλες αυτές τις βαρετές δουλειές και ξαλαφρώνει.
Περνάει ο χρόνος, όμως και τα μοτίβα αυτά γίνονται φορτικά και για τους δύο και μεγεθύνονται σα χιονοστιβάδα. Αυτή, για παράδειγμα, καταλαβαίνει ότι έτσι θα είναι για πάντα, αρχίζει να κουράζεται, θυμώνει, αισθάνεται αφρόντιστη και παραμελημένη. Και αυτός, για άλλη μια φορά, αισθάνεται κατηγορούμενος και καταπιεσμένος... μια απογοήτευση (πάλι!) για τον άλλον.
Εδώ είναι που αρχίζουν τα πράγματα και αλλάζουν. Αυτή αρχίζει το κυνήγι. Πρώτα τον παρακαλάει, προσπαθεί, του δίνει τους λογαριασμούς, μοιράζει μόνη της τις ευθύνες. Όταν και αυτό δε δουλεύει, θυμώνει και ανεβάζει τον πήχη των απαιτήσεων σε σημείο που μπορεί να εγγίζει το παράλογο. Αρχικά, ο σύντροφός της θα προσπαθήσει και αυτό θα της αναπτερώσει την ελπίδα, αλλά όπως είναι αναμενόμενο, αυτό δεν κρατάει πολύ. Ο ΔΕΠΥτης, όσο νιώθει το θυμό της, προσπαθεί να αποφύγει τη σύγκρουση, υπόσχεται και προσπαθεί όλο και παραπάνω, θυμώνοντας φυσικά και ο ίδιος με την καταπίεση που νιώθει.
Πολώνονται οι ρόλοι και κάπου εδώ το ζευγάρι ή χωρίζει ή ζητάει βοήθεια.
Ποιος παίρνει και ζητάει βοήθεια; Φυσικά, στις περισσότερες περιπτώσεις, το ταίρι χωρίς ΔΕΠΥ. Εδώ παίζει τεράστιο ρόλο η σωστή διάγνωση και μια συνολική αντιμετώπιση της ΔΕΠΥ από έναν ειδικό. Και στα θέματα που αφορούν στο ζευγάρι, μια θεραπεία ζεύγους χρειάζεται να γίνει με άξονα ΚΑΙ τη ΔΕΠΥ, αλλιώς πολλές συμπεριφορές θα νοηματοδοτηθούν λανθασμένα και το ζευγάρι θα χάσει την ευκαιρία να ξαναβρεί τις ισορροπίες του.
Ας δούμε κάποια από τα βασικά θέματα με μεγαλύτερη λεπτομέρεια.
Επικοινωνία
«Δεν κάθεται πότε στο τραπέζι μαζί μας.» μου λέει μια σύζυγος. «Βιάζεται να φύγουμε όπου και να πάμε. Αν δεν έχει το κινητό του ή το ίντερνετ μοιάζει να βαριέται.. .είναι πάντα αλλού.»
Το άτομο με ΔΕΠΥ δεν προσέχει, δε συγκεντρώνεται και δεν παρακολουθεί μια κουβέντα εύκολα. Αφαιρείται είτε από εξωτερικά ερεθίσματα (τηλεόραση) είτε από εσωτερικά. Μπορεί μάλιστα και να διακόπτει να πει αυτό που σκέφτηκε ή να χάνεται στις σκέψεις του, δίνοντας έτσι την εντύπωση ότι δεν ακούει ή δεν νοιάζεται.
Απότομες αλλαγές στη διάθεση
«Στον πρώτο μας τσακωμό είδα μια πλευρά της που με ξάφνιασε. Έγινε πολύ κακιά μαζί μου πάνω στο θυμό της, αλλά πολύ γρήγορα φάνηκε να το ξεπερνά. Εμένα μου πήρε αρκετή ώρα να συνέλθω από τα λόγια της. Και αυτή σα να μην καταλάβαινε γιατί επηρεάστηκα έτσι... , σιγά-σιγά άρχισα να συνειδητοποιώ ότι ο θυμός της έβγαινε απότομα και έντονα και μετά τον ξεχνούσε! Ήταν και αυτό μέρος του παρορμητισμού της.»
Η απρόβλεπτη κατήφεια και οι εκρήξεις θυμού κάνουν τη συνύπαρξη πολύ δύσκολη. Το άτομο χωρίς ΔΕΠΥ νιώθει ότι πρέπει να περπατάει στις μύτες των ποδιών του για να μην αναστατώσει την αγαπημένη του. Το ίδιο δύσκολο είναι να προσπαθείς διαρκώς να φτιάξεις το κέφι του συντρόφου σου ή να τον κάνεις να δει πιο ρεαλιστικά ένα πλάνο που τον έχει ενθουσιάσει και πιθανόν να τον παρασύρει σε παρορμητικές κινήσεις. Το πιο δύσκολο όμως, είναι ο τρόπος που κάποιος με ΔΕΠΥ χειρίζεται το θυμό του, εκτονώνοντας τον, έντονα και χωρίς συναίσθηση της καταστροφής που αφήνει πίσω του, στον άλλον.
Έλλειψη οργάνωσης
«Στο αστυνομικό τμήμα μας ξέρουν καλά!» λέει ένα άλλο ζευγάρι: Έχουμε πάει τουλάχιστον 3 φορές για την ταυτότητα της… τη χάνει συνέχεια, όπως και τα κλειδιά της… ο κλειδαράς μας κάνει έκπτωση!»
Η αποδιοργάνωση και η αναστάτωση, που δημιουργεί η έλλειψη προγραμματισμού, μπορούν να τρελάνουν το σύντροφο χωρίς ΔΕΠΥ, που είναι μάρτυρας χαμένων σημαντικών εγγράφων και αντικειμένων, τα οποία χρειάζονται χρόνο, τρέξιμο και μερικές φορές και χρήμα για να αντικατασταθούν. Η συνεχής καθυστέρηση και οι υποσχέσεις (ναι θα το κάνω) που ματαιώνονται και απογοητεύουν, σε συνδυασμό με την οικονομική και την επαγγελματική αστάθεια, που συχνά συνυπάρχει με τη ΔΕΠΥ στους ενήλικες, οδηγεί το συντροφικό άτομο συχνά στο άγχος και στην κατάθλιψη.
Σεξ
«Στην αρχή της σχέσης μας είχαμε φανταστική επικοινωνία... με πρόσεχε, όπως κανένας άλλος δεν με έχει προσέξει, με έπαιρνε συνέχεια τηλέφωνο να δει τι κάνω και το σεξ ήταν φανταστικό... τώρα σα να με βαριέται, οι κουβέντες μας διαρκούν 1 λεπτό, ειδικά αν αφορούν καμιά δουλειά, νιώθω ότι μιλάω σε κουφό και το σεξ γίνεται αραιά και πού... δεν το παραδέχεται βέβαια… νομίζει ότι τα πάμε όπως παλιά! Μετά τη διάγνωση, κατάλαβα ότι η αρχική μου εμπειρία μαζί του ήταν αποτέλεσμα της διεγερτικής πρώτης φάσης μιας σχέσης, ότι όλα αυτά τα τηλεφωνήματα ήταν απλά ο εαυτός του που διασπάται και ότι πραγματικά το εννοεί πως για αυτόν η σεξουαλική μας ζωή δεν έχει αλλάξει γιατί απλά δε θυμάται πως ήταν!»
Η ΔΕΠΥ επιδρά και στη σεξουαλική ζωή ενός ζευγαριού όσον αφορά στη συχνότητα, το timing, και την ικανοποίηση και των δυο. Το σεξ θέλει χρόνο, ενέργεια, χαλάρωση και επιθυμία. Η δυσκολίες στη διαχείριση χρόνου, ο εκνευρισμός και η μαζεμένη κούραση της συντρόφου και η αφηρημάδα κατά τη διάρκεια του σεξ επηρεάζουν την ερωτική ζωή του ζευγαριού. Η βαρεμάρα δυστυχώς παίζει και αυτή το ρόλο της στην έλλειψη ενδιαφέροντος ενός ατόμου με ΔΕΠΥ. Στην αρχή το ερωτικό παιχνίδι έχει το ενδιαφέρον του, όταν όμως τελειώνει το κυνήγι τελειώνει και ο ενθουσιασμός και το ενδιαφέρον για αυτό. Δε βοηθάει φυσικά και η δυναμική της σχέσης μητέρας/παιδιού που έχει δημιουργηθεί (ειδικά όταν ο άντρας έχει ΔΕΠΥ).
Γονείς με ΔΕΠΥ
Τα παιδιά δυσκολεύουν και αυξάνουν τις υποχρεώσεις. Οι γονείς είναι αυτοί που πρέπει να θέτουν τα όρια και τη δομή. Πάλι πέφτει το βάρος στο σύντροφο χωρίς ΔΕΠΥ.
Γονείς με ΔΕΠΥ δυσκολεύονται να βάζουν σαφή και αποτελεσματικά όρια στα παιδιά, όπως και στους εαυτούς τους. Και γιατί το ξεχνάνε, και γιατί οι ίδιοι έχουν τιμωρηθεί τόσο στο παρελθόν, που δε θέλουν να το κάνουν στα παιδιά τους. Καθώς όμως τα παιδιά από τη φύση τους τεστάρουν τα όρια, συχνά η κατάσταση γίνεται όλο και πιο εκρηκτική και ο γονιός με ΔΕΠΥ χάνει εύκολα τον έλεγχο συναισθηματικά ή παραιτείται.
Η αφηρημάδα ενός γονιού μπορεί εύκολα να μεταφραστεί από το παιδί ως αδιαφορία και έλλειψη ενδιαφέροντος.
Τι κάνουμε;
Ιδανικά, η θεραπεία περιλαμβάνει: εκπαίδευση ζεύγους, φαρμακευτική αγωγή , ψυχοθεραπεία και των δύο και coaching.
Μια συνολική αντιμετώπιση της ΔΕΠΥ εμπεριέχει το ίδιο το άτομο με ΔΕΠΥ (εκπαίδευση, φαρμακοθεραπεία, ψυχοθεραπεία και coaching) αλλά ΚΑΙ το ταίρι του.
Και οι δύο χρειάζεται να προσαρμόσουν τη στάση τους απέναντι στη ΔΕΠΥ και τις δυσλειτουργικές συμπεριφορές.
Ο ειδικός τους βοηθά να κατανοήσουν με ποιο τρόπο επιδρά η ΔΕΠΥ στη σχέση. Μαθαίνουν και οι δυο διαφορετικούς τρόπους διαχείρισης δυσκολιών έτσι ώστε να διακοπεί το ήδη παγιωμένο μοτίβο.
Το άτομο με ΔΕΠΥ αντιλαμβάνεται ότι πρέπει να σταματήσει να αρνείται ή να μειώνει ή να αποφεύγει τα προβλήματα που δημιουργούν οι συμπεριφορές του. Αναλαμβάνει την ευθύνη των πράξεων του και μαθαίνει πως να δέχεται ανατροφοδότηση για τη συμπεριφορά του.
Το άτομο χωρίς ΔΕΠΥ αλλάζει την κριτική στάση του σε μια πιο εποικοδομητική. Δεν αποδίδει πια δόλο ή αδιαφορία στην έως τώρα ανεξήγητη συμπεριφορά του συντρόφου του και αναγνωρίζει τη νευροβιολογική διάσταση των προβλημάτων. Μαθαίνει πως να βοηθάει, χωρίς να καλύπτει το πρόβλημα του άλλου, και να φροντίζει τον ίδιο του τον εαυτό.
Η ΔΕΠΥ στο ζευγάρι όπως και στο άτομο δεν είναι θεραπεύσιμη αλλά είναι διαχειρίσιμη αρκεί να υπάρχει μια ολοκληρωμένη και εξειδικευμένη αντιμετώπιση.
Νιόβη Μιχαλοπούλου, Psy.D. Κλινική Ψυχολόγος
niovi.michalopoulou@yahoo.com
