Η ΔΕΠΥ είναι μια αναπτυξιακή διαταραχή η οποία ξεκινάει στην παιδική ηλικία αλλά δεν τελειώνει με την ενηλικίωση. Περίπου 70% των παιδιών με ΔΕΠΥ πληρούν τα κριτήρια στην εφηβεία και 66% πληρούν τα κριτήρια στην ενήλικο ζωή. Καθώς η ΔΕΠΥ είναι μια κληρονομική διαταραχή, είναι πολύ πιθανό γονείς παιδιών που διαγνώστηκαν με ΔΕΠΥ να έχουν και οι ίδιοι ΔΕΠΥ, αλλά να μην διαγνώστηκαν στην παιδική ηλικία, λόγω έλλειψης σχετικών υπηρεσιών την εποχή που ήταν παιδιά. Δυστυχώς δεν υπάρχει ακόμη συστηματική υποδομή υπηρεσιών βοήθειας και στήριξης για την ΔΕΠΥ μετά την ενηλικίωση. Παρ' όλα αυτά, υπάρχουν επαγελματίες στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα που ειδικεύονται στη ΔΕΠΥ στην ενήλικο ζωή, και μπορούν να βοηθήσουν ενηλίκους τόσο στην αξιολόγηση και πιθανή διάγνωση ΔΕΠΥ, όσο και στην αντιμετώπισή της.
Διαφοροδιάγνωση
Παρ΄ όλο που η διάγνωση της ΔΕΠΥ απαιτεί επαγγελματίες με κάποιο πιστοποιημένο υπόβαθρο γνώσεων (π.χ., ψυχίατρος, ψυχολόγος, ειδικός παιδαγωγός, κλπ.) αυτό δεν είναι επαρκές. Χρειάζεται ο επαγγελματίας αυτός να έχει εμπειρία στην διαφοροδιάγνωση της διαταραχής. Ο επαγγελματίας που ειδικεύεται στη διαφοροδιάγνωση της ΔΕΠΥ στην ενήλικο ζωή έχει δυσκολότερο έργο από αυτό της διαφοροδιάγνωσης στην παιδική ηλικία. Ο βασικός λόγος είναι, ότι σημαντικό κριτήριο της διάγνωσης ΔΕΠΥ είναι η παρουσία έντονων και συστηματικών συμπτωμάτων στην παιδική ηλικία, και όσο μεγαλώνει κάποιος τόσο λιγότερο θυμάται την παιδική του ηλικία, ενώ βασικές πηγές πληροφοριών (δάσκαλοι, γονείς) δεν είναι πια προσβάσιμες. Στην διαδικασία αξιολόγησης χρησιμεύουν κατ' αρχάς το αναπτυξιακό ιστορικό σε συνδυασμό με τα συμπτώματα στο παρόν, και στην συνέχεια σταθμισμένα ερωτηματολόγια και ψυχομετρικά τεστ, τα οποία δείχνουν το μέγεθος και την ένταση των συμπτωμάτων.
Η διαδικασία της διαφοροδιάγνωσης επιχειρεί να εντοπίσει την αιτία των συμπτωμάτων, καθώς παρόμοια συμπτώματα μπορεί να οφείλονται όχι μόνο στην ΔΕΠΥ, αλλά και σε αγχώδεις ή συναισθηματικές διαταραχές, διαταραχές της προσωπικότητας, εξαρτήσεις, κλπ. Τέτοια συμπτώματα περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, δυσκολία συγκέντρωσης στη μελέτη, την εργασία, και σε άλλες δραστηριότητες, διάσπαση προσοχής από ασήμαντα ερεθίσματα, υπερκινητικότητα σε κάποιες περιπτώσεις, ανυπομονησία και παρορμητικότητα, παράβλεψη λεπτομερειών, δυσκολία μνημονικής ανάκλησης, ανοργανωσιά, και δυσκολία διαχείρισης χρόνου και προτεραιοτήτων. Σαν αποτέλεσμα, οι ενήλικοι με ΔΕΠΥ μπορεί να αφήνουν υποχρεώσεις ανολοκλήρωτες, να αλλάζουν συχνά επαγγέλματα ή συντρόφους, να δυσκολεύονται να παρακολουθήσουν μια συζήτηση ή μια ομιλία, να έχουν απότομες συναισθηματικές αλλαγές, εκρήξεις θυμού, δυσκολίες στην σχέση με τον/την σύντροφό τους, και δυσκολία στις σπουδές τους ακόμη και αν βρίσκονται σε μεταπτυχιακό/διδακτορικό επίπεδο.
Αντιμετώπιση
Η ΔΕΠΥ στην ενήλικο ζωή αντιμετωπίζεται κάπως διαφορετικά από ότι στην παιδική ηλικία. Παρ' όλο που είναι πιθανό να βοηθηθεί κάποιος ενήλικος με ΔΕΠΥ από φαρμακευτική αγωγή στην αντιμετώπιση της δυσκολίας συγκέντρωσης προσοχής και της παρορμητικότητας, χρειάζονται περισσότερες παρεμβάσεις για την αποτελεσματική διαχείριση τόσο των πρωτογενών όσο και των δευτερογενών επιπτώσεων της ΔΕΠΥ. Τέτοιες παρεμβάσεις περιλαμβάνουν την εποπτική διαχείριση στόχων (coaching), την συμβουλευτική ψυχοθεραπεία (ατομική ή ζεύγους), την νευροανάδραση (neurofeedback), την ειδική αγωγή ακαδημαϊκών δεξιοτήτων και τεχνικών (για όσους σπουδάζουν), και την ψυχοεκπαίδευση σχετικά με την ΔΕΠΥ.
Ευθύμιος Αγγελάκης, Ph.D.
Ψυχολόγος, Διδάκτωρ πανεπιστημίου Τεννεσσή, Η.Π.Α.
Υπεύθυνος Νευροψυχολογικού Εργαστηρίου Νευροχειρουργικής Κλινικής Παν/μίου Αθηνών, ΠΝΑ «Ο Ευαγγελισμός»
Αναπλ. Μέλος ΔΣ Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης ΔΕΠΥ