Η τελευταία έρευνα σχετικά με το πώς αλλάζει ένας εγκέφαλος με ΔΕΠΥ με το πέρασμα του χρόνου. Και οι διαφορές μεταξύ συνήθους γήρανσης, ήπιας έκπτωσης των γνωστικών λειτουργιών, αρχής άνοιας και κάποιων κλασικών συμπτωμάτων ελλειμματικής προσοχής καθώς και το γιατί δεν είναι ποτέ αργά για διάγνωση και θεραπεία της ΔΕΠΥ.
Μετά από περισσότερα από 40 χρόνια ψυχανάλυσης, συμπεριφορικής θεραπείας και πικρών απογοητεύσεων, μια τηλεοπτική εκπομπή το 2006 ήταν αυτή που έδειξε στην 63χρονη Zophia τον σωστό δρόμο.
«Όλοι μου έλεγαν ότι δεν είχα τίποτα», δήλωσε. «Ωστόσο υπήρχε τέτοια λαχτάρα, τόση ανησυχία μέσα μου. Ήθελα να διαπρέψω, αλλά κάτι με κρατούσε πίσω.» Η Zophia άνοιξε την τηλεόραση ένα Σάββατο πρωί και η παρουσιάστρια έκανε μια πολύ ειλικρινή εξομολόγηση για τη δική της ΔΕΠΥ. «Όσο περισσότερο άκουγα, τόσο περισσότερο συνειδητοποιούσα ότι μιλούσε και για μένα», είπε η Zophia.
Έκλεισε ένα ραντεβού με κάποιον τοπικό ψυχολόγο, που την έστειλε για οκτώ ωριαία τεστ. Τα αποτελέσματα ήταν αδιαμφισβήτητα: ΔΕΠΥ. «Αφού έμαθα για τη ΔΕΠΥ, σκέφτηκα ‘Αμάν βρε Zophia, γιατί δεν το σκέφτηκες πριν τόσο καιρό;’»
Για τον John Washbush η πορεία προς τη διάγνωση διήρκησε επτά δεκαετίες. «Επί 70 χρόνια, έζησα τη ζωή μου στο σκοτάδι, χωρίς να έχω ιδέα», δήλωσε. «Λάμβανα τις ίδιες οδηγίες με όλους τους άλλους, έκανα τις ίδιες κινήσεις με όλους τους άλλους, αλλά σπάνια είχα τα ίδια αποτελέσματα». Όταν πάτησε τα 60 του χρόνια, άρχισε να υποπτεύεται ότι έχει ΔΕΠΥ, αλλά είχε ακόμη πολύ δρόμο μπροστά του μέχρι την επίσημη διάγνωση. «Διαγνώστηκα στα 70 και πήρα την πρώτη δόση Ritalin στα 72α γενέθλιά μου», δηλώνει. «Ήξερα μέσα σε 20 λεπτά όταν ήμουν στο δρόμο ν’ ανακαλύψω τον πραγματικό εαυτό μου.»
Ο εγκέφαλός σας με ελλειμματική προσοχή
Η Zophia και ο John ανήκουν σε μια ολοένα και πιο αυξανόμενη ομάδα γηραιότερων ενηλίκων που έλαβαν διάγνωση ΔΕΠΥ στα 40, τα 50, τα 60 και άνω. Οι κλινικοί αναφέρουν σταθερή αύξηση στα αιτήματα για διαγνωστικά τεστ ΔΕΠΥ από συγχυσμένους, ωστόσο αποφασισμένους, ενηλίκους που μεγάλωσαν τις δεκαετίες 1940, 1950 και 1960, όταν η ΔΕΠΥ αναγνωριζόταν σπάνια στα παιδιά, πόσω μάλλον στους ενήλικες.
Υπάρχει έλλειψη απτών στοιχείων για τον γηράσκοντα πληθυσμό με ΔΕΠΥ. Οι περισσότεροι ερευνητές διστάζουν να προσθέσουν τον ανατρεπτικό παράγοντα της ηλικίας (50+) στις έρευνες για τη ΔΕΠΥ. Λίγες καινοτόμες μελέτες σε ολόκληρο τον κόσμο υποδηλώνουν ότι η συχνότητα της ΔΕΠΥ μεταξύ γηραιότερων ενηλίκων (ηλικίες 45-85) αποτελεί πιθανότατα περίπου 3 τοις εκατό, ελαφρώς μικρότερη από το εκτιμώμενο 4,4 τοις εκατό μεταξύ ενηλίκων έως 44 ετών. Η εμφάνιση στα παιδιά εκτιμάται στο 8 με 9 τοις εκατό.
Όπως η Zophia και ο John, έτσι και οι περισσότεροι ηλικιωμένοι ενήλικες με ΔΕΠΥ πέρασαν χρόνια προσπαθώντας να απαντήσουν ένα ερώτημα: «Τι δεν πάει καλά με μένα;». Οι περισσότεροι έχουν λάβει προηγούμενες διαγνώσεις ψυχολογικών διαταραχών, με πιο συχνές τις διαταραχές συναισθήματος και τις μαθησιακές δυσκολίες. Η ΔΕΠΥ συνυπάρχει με διάφορες άλλες καταστάσεις, συνεπώς οι αρχικές διαγνώσεις ήταν πιθανότατα ακριβείς, αλλά ελλιπείς.
Ο εντοπισμός της ΔΕΠΥ μπορεί να είναι πολύπλοκος σε οποιαδήποτε ηλικία. Δεν υπάρχει εξέταση αίματος ή τομογραφία εγκεφάλου που να αποκαλύπτει υποβόσκουσα ΔΕΠΥ. Αντ’ αυτού, συμπεριφορικές ενδείξεις μέσω διεξοδικών συνεντεύξεων είναι ο συνήθης τρόπος αξιολόγησης της ΔΕΠΥ για τους κλινικούς (όπως συμβαίνει και με άλλες ψυχικές διαταραχές). Για την κλινική διάγνωση της ΔΕΠΥ, το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών, Πέμπτη Έκδοση (DSM-V) απαιτεί έξι συμπτώματα δυσλειτουργικότητας στα παιδιά και τους εφήβους ηλικίας από 17 ετών και κάτω. Για τους ενηλίκους άνω των 17, απαιτούνται μόνο πέντε συμπτώματα. Η ΔΕΠΥ μπορεί να είναι παρούσα διαφορετικά στους μεγαλύτερους ενηλίκους, οδηγώντας ορισμένους ερευνητές να υποθέτουν ότι ενδεχομένως ακόμη λιγότερα συμπτώματα να είναι απαραίτητα για διάγνωση του πληθυσμού άνω των 40.
Αποτελεί ιδιαίτερη πρόκληση η αξιολόγηση πιο ηλικιωμένων ενηλίκων για ΔΕΠΥ καθώς η φυσιολογική διαδικασία γήρανσης μιμείται ορισμένα κλασικά συμπτώματα της ΔΕΠΥ. Τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ με τη σειρά τους, αλληλεπικαλύπτονται με ορισμένα ενδεικτικά χαρακτηριστικά ήπιας γνωστικής δυσκολίας και πρώιμης άνοιας. Ένας κλινικός έχει να αντιμετωπίσει πολλά προσπαθώντας να ξεχωρίσει τις διαφορές.
Η φυσιολογική γνωστική γήρανση ξεκινά γύρω στα μέσα της δεκαετίας των 30, όταν η εγκεφαλική ταχύτητα επεξεργασίας και ο χρόνος απόκρισης αρχίζουν σταδιακά να κατεβάζουν ταχύτητα. Στα μέσα της δεκαετίας των 40, η κατανόηση κειμένου και μαθηματικών εννοιών αρχίζει να φθίνει. Η επιλεκτική προσοχή — επικέντρωση σε συγκεκριμένο θέμα με αγνόηση άσχετων πληροφοριών — επίσης φθίνει με την ηλικία. Το ίδιο ισχύει και για τη μνήμη εργασίας, την ικανότητά μας να ανακαλούμε μια πρόσφατη σκέψη ή ιδέα μετά από στιγμιαία απόσπαση.
Πολλές εκτελεστικές λειτουργίες μειώνονται όσο μεγαλώνουμε — περιορίζοντας τις αποκρίσεις μας (να σκεφτόμαστε προτού ενεργήσουμε) και τις αντιδράσεις μας σε κινητικά ερεθίσματα (ασφαλής οδήγηση). Οι ερευνητές γηριατρικής αναφέρουν υψηλότερα ποσοστά οδικών ατυχημάτων μεταξύ ηλικιωμένων, ορισμένα οφειλόμενα στη φυσιολογική γήρανση, άλλα σε άνοια, κακή όραση, ιατρικά προβλήματα και/ή φαρμακευτική αγωγή.
Η ήπια ελλειμματικότητα των γνωστικών λειτουργιών (MCI) είναι μια πιο σοβαρή κατάσταση, αλλά στα αρχικά της στάδια μοιάζει πολύ με τη φυσιολογική γήρανση. Άνθρωποι με MCI αντιμετωπίζουν πρόβλημα να θυμηθούν ονόματα ανθρώπων που γνώρισαν πρόσφατα ή να παρακολουθήσουν τη ροή μιας κουβέντας. Έχουν την τάση να χάνουν πράγματα, δυσκολεύονται με την οργάνωση και τον προγραμματισμό, έχουν θέμα με την προσοχή και την εστίαση, έκπτωση γλωσσικών ικανοτήτων και μειωμένες εκτελεστικές λειτουργίες.
Εάν αυτή η μερική λίστα θεμάτων γύρω από τη γήρανση και τις γνωστικές λειτουργίες ακούγεται οικεία, είναι γιατί εφάπτονται πολλών συμπτωμάτων της ενήλικης ΔΕΠΥ. Ο εγκέφαλος με ΔΕΠΥ έχει την τάση να επεξεργάζεται τις πληροφορίες πιο αργά (πιθανότητα γιατί επεξεργάζεται την έκβαση πολλών πιθανών αποτελεσμάτων). Είκοσι με τριάντα τοις εκατό από τα παιδιά και τους ενήλικες με ΔΕΠΥ έχουν κάποια μαθησιακή δυσκολία με τα μαθηματικά, την αποστήθιση και τη δυσαναγνωσία να συγκαταλέγονται στις πιο συχνές.
Η μνήμη εργασίας όπως και τα θέματα προσοχής είναι κάτι που απασχολεί σχεδόν όλους τους ενηλίκους με ΔΕΠΥ. Μια μελέτη του 2014 έδειξε ότι οι οδηγοί με ΔΕΠΥ είχαν 50 τοις εκατό περισσότερες πιθανότητες να συμμετάσχουν σε κάποιο σοβαρό τροχαίο, παρόλο που οι ερευνητές απέκλεισαν ενήλικες άνω των 46. Οι εκτελεστικές λειτουργίες — προγραμματισμός, οργάνωση, υλοποίηση και επίγνωση χρόνου — αποτελούν διαρκή πρόκληση για παιδιά και ενήλικες με ΔΕΠΥ. Αυτοί οι ενήλικες χάνουν πράγματα και αντιμετωπίζουν προβλήματα με την προσοχή και τη διατήρηση συζητήσεων.
Συνεπώς, δεν αποτελεί έκπληξη ότι οι πιο ηλικιωμένοι ενήλικες με φυσιολογικές προκλήσεις γνωστικής γήρανσης, μεταπηδούν στο προφανές λογικό συμπέρασμα ότι έχουν αποκτήσει ‘ΔΕΠΥ’.
Η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχει ‘ενήλικο σημείο εκκίνησης’ της ΔΕΠΥ. Δεν ‘αναπτύσσεται’. Η ΔΕΠΥ ξεκινά με τη γέννηση και συνοδεύει, σε μεγάλο βαθμό χωρίς αλλαγές, το άτομο σε ολόκληρη τη ζωή του.
«Οι κλινικοί που εργάζονται με πιο ηλικιωμένους ενήλικες που αντιμετωπίζουν προβλήματα συγκέντρωσης συχνά παραβλέπουν τη ΔΕΠΥ ως πιθανό παράγοντα», δηλώνει ο Anthony Rostain, M.D., καθηγητής ψυχιατρικής και παιδιατρικής του University of Pennsylvania. «Το εξέχον χαρακτηριστικό είναι η διαφορά μεταξύ κάποιου που δεν είχε ποτέ συμπτώματα ΔΕΠΥ, αλλά τώρα ξεχνά περισσότερο σε αντίθεση με κάποιον που πάντα ήταν λίγο αποσπασμένος».
Ο συνεπής δείκτης της ΔΕΠΥ είναι η μακροβιότητα των συμπτωμάτων. Εάν η μαμά φώναζε γιατί το δωμάτιο ήταν χάλια, εάν απολυθήκατε από την πρώτη σας δουλειά γιατί αργούσατε κατ’ επανάληψη, ίσως η ΔΕΠΥ ήταν η αιτία. Από την άλλη, εάν υπήρξατε πάντοτε οργανωμένος και τακτικός έως τα μέσα της ζωής σας και στη συνέχεια τα πράγματα άρχισαν να φθίνουν τότε ίσως να βιώνετε τη φυσιολογικότητα της διαδικασίας γήρανσης.
Αυτό που περιπλέκει τη διάγνωση σε μεταγενέστερο στάδιο ζωής για τις γυναίκες είναι η επίδραση μιας πανίσχυρης γυναικείας ορμόνης, της οιστραδιόλης, ενός από τα τρία οιστρογόνα που δραστηριοποιούνται στους γυναικείους οργανισμούς. Τα οιστρογόνα/οιστραδιόλη είναι εκείνα που υποστηρίζουν τον εγκέφαλο στην προσπάθεια ευαισθητοποίησης των ουδέτερων υποδοχέων ώστε να γίνονται καλύτερες συνδέσεις μεταξύ των βασικών νευροδιαβιβαστών: νορεπινεφρίνη και ντοπαμίνη. Η νορεπινεφρίνη και η ντοπαμίνη βοηθούν στη διατήρηση της εγρήγορσης, της εστίασης και της κινητοποίησης.
«Η έρευνα για το Αλτσχάιμερ αποκάλυψε την επίδραση των οιστρογόνων στον εγκέφαλο», δήλωσε η Patricia Quinn, M.D., αναπτυξιολόγος-παιδίατρος και ιδρύτρια του ADDvance, για γυναίκες και κορίτσια με ΔΕΠΥ. «Εάν μειώσεις τα οιστρογόνα, μειώνεις τη ντοπαμίνη και τη νορεπινεφρίνη, τα οποία με τη σειρά τους μειώνουν τη γνωστική λειτουργία. Αυτό ισχύει για όλες τις γυναίκες. Για τις γυναίκες με ΔΕΠΥ, χαμηλότερα οιστρογόνα σημαίνει ότι τα συμπτώματά τους χειροτερεύουν. Δεν τα φαντάζονται, είναι γεγονός – είναι βιολογία».
Η Quinn αναφέρει ότι πολλές γυναίκες διαγιγνώσκονται με ΔΕΠΥ στα τέλη της δεκαετίας των 30 ή των 40 κατά τη διάρκεια της περιεμμηνόπαυσης, τα χρόνια πριν από την πραγματική εμμηνόπαυση. Στην περιεμμηνόπαυση, τα οιστρογόνα σταματούν την τακτική μηνιαία παλιρροϊκή κίνηση και μπαίνει σε έναν φρενήρη χορό. Όσο περνάει ο καιρός, τα οιστρογόνα εξαφανίζονται πιο συχνά, φέρνοντας τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ στο προσκήνιο.
«Εμφανίζονται πολλές γυναίκες που ‘νομίζουν’ ότι έχουν ΔΕΠΥ», δηλώνει η Quinn. «Χάνουν τα πράγματά τους, αποδιοργανώνονται, αλλά ήταν απολύτως καλά πριν την περιεμμηνόπαυση. Τότε το ερώτημα διαμορφώνεται ως εξής: πρόκειται για ΔΕΠΥ ή για εμμηνόπαυση;» Επίσης, οι γυναίκες άνω των 40 έχουν πρόσθετο άγχος. Συχνά ανήκουν στη ‘γενιά σάντουιτς’, φροντίζουν γονείς, παιδιά και/ή εγγόνια. Ενδέχεται να πενθούν κάποιο διαζύγιο ή θάνατο συζύγου, ή να έχουν να αντιμετωπίσουν προσωπικά προβλήματα υγείας.
«Οι απαιτήσεις από τις γυναίκες είναι απίστευτες», δηλώνει ο Rostain. «Εάν ο [ΔΕΠΥ] εγκέφαλός σας προσπαθεί να λειτουργήσει στο ανώτερο όριό του και ξαφνικά δεν μπορείτε να διαχειριστείτε αυτή την εξτρά προσπάθεια λόγω της οιστραδιόλης που δεν είναι πλέον παρούσα για να διευκολύνει τη νευροδιαβίβαση, θα είστε πιο κουρασμένες και τα πράγματα θα χρειάζονται περισσότερο χρόνο απ’ ότι στο παρελθόν. Οι ασθενείς με ΔΕΠΥ αναφέρουν ότι μοιάζει σαν να έχουν επιστρέψει σε επίπεδα προ θεραπείας της ΔΕΠΥ.
Τα ορμονικά θέματα για άνδρες με ΔΕΠΥ είναι λιγότερα δραματικά. Τα επίπεδα οιστρογόνων, παρότι χαμηλότερα από τις γυναίκες, παραμένουν σταθερά στους άνδρες έως τα 70 τους. Η τεστοστερόνη όμως, μειώνεται σταδιακά, οδηγώντας σε πιο έντονες συναισθηματικές διακυμάνσεις, διαταραχές ύπνου και γνωστική εξασθένηση. «Διπλάσιοι άνδρες απ’ ότι γυναίκες αναζητούν μια πιθανή διάγνωση ΔΕΠΥ», δηλώνει ο Rostain.
Θεραπευτικά μέσα
Οι διεγερτικές ουσίες εξακολουθούν να είναι η ενδεδειγμένη θεραπεία για τη ΔΕΠΥ σε μεγαλύτερες ηλικίες. «Παιδιά, έφηβοι και ενήλικες ανταποκρίνονται στο ίδιο εύρος δοσολογίας και εμφανίζουν τις ίδιες παρενέργειες», δήλωσε ο William Dodson, M.D., ψυχίατρος και ιδρυτής του Dodson ADHD Center, στο Greenwood Village, του Κολοράντο. Υπήρξαν κάποιες ανησυχίες για καρδιαγγειακά θέματα, αλλά με την κατάλληλη δοσολογία, ο Dodson πιστεύει ότι σχεδόν όλοι μπορούν να λάβουν διεγερτικές ουσίες με ασφάλεια. Παραθέτει τις τρεις μεγάλες μελέτες που διεξήγαγε η FDA, σύμφωνα με τις οποίες δεν υπάρχει αυξημένος κίνδυνος εγκεφαλικού επεισοδίου ή καρδιακών προβλημάτων για τα άτομα που λαμβάνουν διεγερτικές ουσίες για ΔΕΠΥ.
«Ο κανόνας με τις διεγερτικές ουσίες είναι ότι το σωστό μόριο στη σωστή δοσολογία δεν θα πρέπει να επηρεάζει καθόλου την καρδιά», δήλωσε. Πολλοί γιατροί χρησιμοποιούν τον χαμηλότερο βαθμό ανάγνωσης για την πίεση του αίματος (διαστολική πίεση) ως ευαίσθητο και ακριβή οδηγό για δοσολογία διεγερτικών. «Εάν η φαρμακευτική αγωγή είναι κάτω από τη βέλτιστη δοσολογία διεγερτικών, ο αριθμός δεν αλλάζει», δήλωσε. «Εάν η δόση ανέβει έστω και λίγα μιλιγκράμ υψηλότερα απ’ όσο χρειάζεται η πίεση του αίματος θα αυξηθεί 10 έως 15 βαθμούς».
Η θεραπεία οιστρογόνων αποδείχθηκε επιτυχής για τη θεραπεία συμπτωμάτων της ΔΕΠΥ στην εμμηνόπαυση, σύμφωνα με την Quinn. «Όσο νωρίτερα ξεκινήσετε θεραπεία με οιστρογόνα, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η επίδραση στη γνωστική επιδείνωση», δήλωσε. Για τις γυναίκες με ΔΕΠΥ, συστήνει αποκλειστικά οιστρογόνα, καθώς η προγεστερόνη έχει αρνητικές επιπτώσεις στη συγκέντρωση. Προειδοποιεί ότι οι γυναίκες θα πρέπει να προσθέτουν κάποια δοσολογία προγεστίνης σε τακτά χρονικά διαστήματα ως προστασία έναντι του καρκίνου του ενδομητρίου. Οι γυναίκες με ΔΕΠΥ σε μετεμμηνόπαυση θα πρέπει να συμβουλεύονται τους γιατρούς τους σχετικά με τη διαρκή ορμονοθεραπεία, ιδίως εάν υπάρχει ιστορικό αγγειακών προβλημάτων ή καρκίνου.
«Οι γυναίκες τώρα ξοδεύουν το ένα τρίτο της ζωής τους στη μετεμμηνόπαυση», δήλωσε ο Rostain. «Αυτό που παλιότερα ήταν εύκολο, γίνεται δύσκολο, αλλά εάν έχεις ΔΕΠΥ γίνεται διπλά δύσκολο». Και οι δύο γιατροί συνιστούν να διατηρούν οι γυναίκες το πρόγραμμα θεραπείας της ΔΕΠΥ μαζί με θεραπεία οιστρογόνων, εφόσον επιλέγεται θεραπεία. «Για να διατηρηθεί η αποτελεσματικότητα της θεραπείας, οι γυναίκες με ΔΕΠΥ θα πρέπει να περιμένουν ότι θα χρειαστούν αλλαγές στη θεραπεία τους κατά τη διάρκεια της ζωής τους», δηλώνει η Quinn.
Εφόσον οι πιο ηλικιωμένοι ενήλικες συχνά λαμβάνουν άλλες φαρμακευτικές ουσίες για μη σχετιζόμενα ιατρικά θέματα, οι αλληλεπιδράσεις των φαρμάκων είναι κάτι που θα πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη στη θεραπεία της ΔΕΠΥ. «Τα διεγερτικά πρώτης γραµµής και οι α-ανταγωνιστές (κλονιδίνη, γουανφασίνη) μπορούν να λαμβάνονται με τις πιο συχνά συνταγογραφούμενες αγωγές», δήλωσε ο Dodson.
Αντιθέτως, ορισμένες αγωγές που δεν σχετίζονται με τη ΔΕΠΥ δημιουργούν ελλείμματα προσοχής και επεξεργασίας πληροφορίας (τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά, αντιισταμινικά), σύμφωνα με καναδική μελέτη του 2012. Όπως πάντα, η συζήτηση με τον γιατρό σας είναι ο καλύτερος τρόπος για να διασφαλίσετε αποτελεσματική θεραπεία για κάθε νόσο και διαταραχή.
Είναι πολύ αργά για μένα;
Οι πιο ηλικιωμένοι ενήλικες που υποπτεύονται ότι έχουν ΔΕΠΥ είναι σκεπτικοί ορισμένες φορές σε ό,τι αφορά την αξία μιας διάγνωσης. «Αξίζει καν τον κόπο στα 73, εφόσον λειτουργώ καλά;» δήλωσε ο Arnold.
Η απάντηση εξαρτάται από τις συνθήκες της ζωής. Μια διάγνωση ΔΕΠΥ είναι απολύτως απαραίτητη για την ιατρική θεραπεία των συμπτωμάτων. Η εξέταση, η φαρμακευτική αγωγή, η ψυχοθεραπεία και άλλες συμπεριφορικές παρεμβάσεις απαιτούν διάγνωση εάν πρόκειται να λάβουν ιατρική κάλυψη. Η ηλικία ποτέ δεν θα πρέπει να είναι αποτρεπτικός παράγοντας για αξιολόγηση ή θεραπεία της ΔΕΠΥ.
«Οι γνωστικές δυσκολίες είναι σοβαρές», δηλώνει ο Rostain. «Όταν ένας μεγαλύτερος ενήλικας έρθει στην κλινική, δικαιούται τις ίδιες διαδικασίες που θα καθορίσουν τι συμβαίνει όπως και όλοι οι άλλοι.»
Κυρίως, η θεραπεία μεσηλίκων και γηραιότερων ατόμων με ΔΕΠΥ μπορεί να αλλάξει ζωές, όπως έγινε και με τον John Washbush, τώρα 75 ετών. «Νιώθω σαν να ήμουν σε αυστηρή συναισθηματική δίαιτα και κάποιες από τις συνήθειες της ζωής μου δεν μου ταιριάζουν πλέον», δήλωσε. «Ο γραφικός μου χαρακτήρας είναι εμφανώς διαφορετικός (από τη στιγμή της διάγνωσης και της θεραπείας μου και μετά). Αγόρασα αντζούγιες για πρώτη φορά σε 40 χρόνια και θα τις δοκιμάσω σε πίτσα».
Η ανακάλυψη της ΔΕΠΥ στη μέση ή σε μεγαλύτερη ηλικία μπορεί να είναι συγκλονιστική εμπειρία ή μπορεί να ανοίξει δρόμους για όνειρα που είχαν μείνει χρόνια πίσω. «Το να έχει κανείς ΔΕΠΥ όσο καιρό την έχω εγώ, και να κουβαλάει μαζί και όλες τις φιλοδοξίες και τα όνειρα μπορεί να είναι πολύ οδυνηρό», δήλωσε η Zophia, ετών 72 τώρα. «Αλλά η έντονη επιθυμία να κάνω τη διαφορά στον κόσμο αφυπνίστηκε και πάλι. Δεν θα το βάλω κάτω. Έως την τελευταία μου πνοή, θα κυνηγάω τους στόχους μου!»
Συγγραφέας Linda Roggli, PCC Πηγή
Ελεύθ. μετάφραση: Μαριαλένα Κατσούρα
