Παρόλο που δεν υπάρχει μια συγκεκριμένη ιατρική εξέταση για τη διάγνωση της ΔΕΠΥ, όπως μια εξέταση αίματος ή ένα εγκεφαλογράφημα, μία ακριβής διαγνωστική αξιολόγηση μπορεί να πραγματοποιηθεί από εξειδικευμένους επαγγελματίες ψυχικής υγείας μέσω μιας συγκεκριμένης και συστηματικής ανίχνευσης και αξιολόγησης των συμπτωμάτων βάσει διαφόρων πηγών. Αυτές οι πηγές περιλαμβάνουν λίστες ελέγχου των συμπτωμάτων της ΔΕΠΥ, τυποποιημένες κλίμακες αξιολόγησης της συμπεριφοράς, ένα λεπτομερές ιστορικό της παρελθοντικής και τρέχουσας λειτουργικότητας του ατόμου και πληροφορίες προερχόμενες από μέλη της οικογένειας ή άλλους σημαντικούς ανθρώπους, που γνωρίζουν το άτομο καλά. Κάποιοι θα συμπεριλάβουν στην αξιολόγηση τους και τεστ νοημοσύνης και ακαδημαϊκών επιτευγμάτων, έτσι ώστε να αποκλείσουν κάποια πιθανή μαθησιακή δυσκολία. Η ΔΕΠΥ δεν μπορεί να διαγνωστεί με ακρίβεια μόνο με κάποια σύντομη παρατήρηση του ατόμου ή με μία συνομιλία με το άτομο αυτό. Το άτομο αυτό μπορεί να μην εμφανίζει πάντα τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ κατά την επίσκεψη στο ιατρείο και οι ειδικοί που διενεργούν την αξιολόγηση χρειάζεται να λάβουν ένα λεπτομερές ιστορικό της ζωής του ατόμου που αξιολογείται. Μία διάγνωση για ΔΕΠΥ πρέπει επίσης να περιλαμβάνει διαγνωστικό έλεγχο πιθανής συνύπαρξης άλλων παθήσεων.
Οι κλινικές οδηγίες για τη διάγνωση της ΔΕΠΥ παρέχονται από την Αμερικανική Ψυχιατρική Ένωση (American Psychiatric Association) στην πέμπτη έκδοση του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου των Ψυχικών Διαταραχών (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition | DSM-5). Αυτές οι καθιερωμένες οδηγίες χρησιμοποιούνται ευρέως στην έρευνα και στην κλινική πρακτική. Κατά τη διάρκεια μίας αξιολόγησης, θα εξακριβωθεί η έκταση και η ένταση των συμπτωμάτων που ισχύουν στον ενήλικα και το κατά πόσο και πως αυτά υπήρχαν και στην παιδική του ηλικία. Κατά τη διάγνωση οι ενήλικες θα πρέπει να επιδείξουν τουλάχιστον πέντε από τα συμπτώματα. Αυτά τα συμπτώματα μπορεί ν’ αλλάξουν με την πάροδο του χρόνου, οπότε η ΔΕΠΥ μπορεί να εμφανίζεται διαφορετικά στους ενήλικες, από όταν ήταν παιδιά.
Το DSM-5 αναφέρει τρεις εκδηλώσεις της ΔΕΠΥ: Αυτή όπου επικρατεί η διάσπαση προσοχής και η αποσεξία, αυτή όπου επικρατεί η υπερκινητικότητα και η παρορμητικότητα και ο συνδυασμένος τύπος. Τα συμπτώματα για κάθε μία αναφέρονται περιληπτικά παρακάτω:
Χαρακτηριστικά – Συμπτώματα του Απρόσεκτου Τύπου
- Αδυνατεί να προσέξει λεπτομέρειες ή κάνει λάθη από απροσεξία
- Δυσκολεύεται να διατηρήσει την προσοχή του σε κάτι
- Δε φαίνεται να ακούει
- Πασχίζει να ακολουθήσει οδηγίες
- Δυσκολεύεται στην οργάνωση
- Αποφεύγει ή δεν του αρέσουν οι εργασίες που απαιτούν πολλή σκέψη
- Χάνει αντικείμενα
- Αποσπάται εύκολα
- Ξεχνάει εύκολα σε καθημερινές δραστηριότητες
Χαρακτηριστικά – Συμπτώματα του Υπερκινητικού/ Παρορμητικού Τύπου:
- Κουνάει νευρικά τα χέρια ή τα πόδια του ή στριφογυρίζει στην καρέκλα
- Δυσκολεύεται να παραμείνει καθιστός
- Τρέχει ελεύθερα ή σκαρφαλώνει σε υπερβολικό βαθμό ως παιδί, ενώ αδυνατεί να μείνει ακίνητος ως ενήλικας
- Δυσκολεύεται να συμμετάσχει ήσυχα σε δραστηριότητες
- Ενεργεί σαν να καθοδηγείται από μηχανήοι ενήλικες συχνά νιώθουν μέσα τους πως έχουν μια μηχανή που δε σταματάει ποτέ
- Μιλά υπερβολικά
- «Πετά» άμεσα την απάντηση, πριν τελειώσει η ερώτηση
- Δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του
- Διακόπτει ή «πετιέται», όταν μιλούν άλλοι
Χαρακτηριστικά – Συμπτώματα Συνδυασμένου Τύπου
- Έχει συμπτώματα και από τις δύο παραπάνω λίστες
Αυτά τα συμπτώματα μπορούν να αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου, οπότε η ΔΕΠΥ στους ενήλικες μπορεί να εμφανίζεται διαφορετικά από όταν ήταν παιδιά.
Μια διάγνωση για ΔΕΠΥ παρέχεται από την κλινική ιατρό με βάση τον αριθμό και τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων, την διάρκεια αυτών και τον βαθμό στον οποίο αυτά προκαλούν ενοχλήσεις σε διάφορες πτυχές της ζωής του ατόμου, όπως στο σπίτι, στο σχολείο, στη δουλειά, στις σχέσεις με φίλους ή με γνωστούς ή σε τυχόν άλλες δραστηριότητες. Είναι πιθανόν να πληρούνται τα διαγνωστικά κριτήρια για τη ΔΕΠΥ χωρίς να εμφανίζονται τα συμπτώματα υπερκινητικότητας ή παρορμητικότητας. Η κλινική ιατρός πρέπει να εξακριβώσει περαιτέρω, εάν αυτά τα συμπτώματα προκαλούνται από τυχόν άλλες παθήσεις, ή επηρεάζονται από τυχόν άλλες καταστάσεις.
Μερικά από τα συμπτώματα θα πρέπει να έχουν εμφανιστεί πριν από την ηλικία των 12 ετών. Αυτό συνήθως απαιτεί επιβεβαίωση από κάποιο γονέα ή κάποιον άλλο πληροφοριοδότη. Είναι σημαντικό να τονιστεί, ότι η παρουσία σημαντικής επιβάρυνσης της λειτουργικότητας σε τουλάχιστον δύο σημαντικά σημεία της ζωής του ατόμου, αποτελεί κομβικό σημείο στη διάγνωση της ΔΕΠΥ. Η δυσλειτουργικότητα αναφέρεται στο πως η ΔΕΠΥ επηρεάζει τη ζωή ενός ανθρώπου. Παραδείγματα δυσκολιών αποτελούν η απώλεια εργασίας λόγω των συμπτωμάτων της ΔΕΠΥ, η ύπαρξη έντονων αντιπαραθέσεων σε ένα γάμο, η ύπαρξη οικονομικών προβλημάτων λόγω παρορμητικών αγορών, η αδυναμία να πληρωθούν οι λογαριασμοί στην ώρα τους ή οι πολλαπλές αποτυχίες στο πανεπιστήμιο. Αν το άτομο υπό εξέταση επιδείξει έναν αριθμό από συμπτώματα της ΔΕΠΥ, αλλά αυτά δεν προκαλούν σημαντικά προβλήματα, εκείνος/εκείνη μπορεί να μην πληροί τα κριτήρια διάγνωσης για ΔΕΠΥ ως μία κλινική διαταραχή.
Διαδικτυακές κλίμακες αυτό-αξιολόγησης
Υπάρχουν πολλοί διαδικτυακοί ιστότοποι σχετικά με τη ΔΕΠΥ, που προσφέρουν διαφόρων ειδών ερωτηματολόγια και λίστες με συμπτώματα. Τα περισσότερα από αυτά τα ερωτηματολόγια δεν είναι τυποποιημένα ή επιστημονικώς επιβεβαιωμένα και δε θα πρέπει να χρησιμοποιούνται για αυτό-διάγνωση ή διάγνωση άλλων ανθρώπων με ΔΕΠΥ. Μία έγκυρη διάγνωση μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο από καταρτισμένους και εξειδικευμένους ειδικούς ψυχικής υγείας.
Ποιοι είναι οι κλινικοί που έχουν εξειδικευτεί στη διάγνωση της ΔΕΠΥ;
Για τους ενήλικες, μια διαγνωστική αξιολόγηση για ΔΕΠΥ πρέπει να πραγματοποιηθεί από έναν εξειδικευμένο επαγγελματία ψυχικής υγείας ή από ιατρό εξειδικευμένο στη ΔΕΠΥ. Οι επαγγελματίες αυτοί μπορούν να είναι κλινικοί ψυχολόγοι, ιατροί (ψυχίατρος, νευρολόγος, οικογενειακός ιατρός ή κάποιου άλλου είδους ιατρός) ή κλινικοί κοινωνικοί λειτουργοί εφόσον έχουν γνώση και εμπειρία πάνω στη διαταραχή. Συμβουλευτείτε τη λίστα με τους φορείς πιστοποίησης (για παιδιά) και συμπληρώστε τη φόρμα αξιολόγησης εδώ για ενήλικες του Τμήματος Νευροαναπτυξιακών Διαταραχών Ενηλίκων Α΄ Ψυχιατρικής Κλινικής ΕΚΠΑ, Αιγινήτειο Νοσοκομείο.
Οποιονδήποτε τύπο επαγγελματία και αν επιλέξετε είναι σημαντικό να ρωτήσετε σχετικά με την εκπαίδευση και την εμπειρία του στους ενήλικες με ΔΕΠΥ. Πολλές φορές το επίπεδο γνώσεων του επαγγελματία και οι γνώσεις του σχετικά με τη ΔΕΠΥ στους ενήλικες είναι πιο σημαντικές για την λήψη μίας ακριβούς διάγνωσης και ενός αποτελεσματικού πλάνου θεραπείας, από τα πτυχία που κατέχει. Οι καταρτισμένοι επαγγελματίες είναι συχνά πρόθυμοι να παρέχουν πληροφορίες σχετικά με την εκπαίδευση και την εμπειρία τους με τους ενήλικες με ΔΕΠΥ. Αν κάποιος επαγγελματίας διστάζει να παρέχει απαντήσεις σε τέτοια εύλογα αιτήματα θα πρέπει να κινεί υποψίες και μπορεί να είναι ένδειξη, πως το άτομο που θα αξιολογηθεί, πρέπει να αναζητήσει ένα διαφορετικό επαγγελματία.
Πως βρίσκω έναν επαγγελματία που να είναι καταρτισμένος να διαγνώσει τη ΔΕΠΥ;
Ρωτήστε τον προσωπικό σας ιατρό για παραπομπή σε έναν ειδικό επιστήμονα υγείας στην περιοχή σας, που να είναι καταρτισμένος να αξιολογήσει τη ΔΕΠΥ για ενήλικες. Δυστυχώς, στην Ελλάδα η ΔΕΠΥ στους ενήλικες δεν είναι ακόμα ιδιαίτερα γνωστή στους ειδικούς επαγγελματίες υγείας και αυτός είναι ο κύριος λόγος που είναι δύσκολη η εύρεση εξειδικευμένων επαγγελματιών.
Μπορεί να φανεί επίσης χρήσιμο να καλέσετε ένα τοπικό πανεπιστημιακό νοσοκομείο, ένα τμήμα Ιατρικής κάποιου πανεπιστημίου ή ένα μεταπτυχιακό τμήμα Ψυχολογίας για συστάσεις. Αν υπάρχει κάποια ομάδα υποστήριξης για ΔΕΠΥ στην περιοχή σας, μπορεί να φανεί πολύ χρήσιμο να πάτε εκεί και να συνομιλήσετε με τους ανθρώπους που συναντιούνται εκεί. Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα οι περισσότεροι από αυτούς να έχουν συνεργαστεί με έναν ή παραπάνω ειδικούς στην κοινότητά σας και να μπορέσουν να σας παρέχουν πληροφορίες σχετικά με αυτούς. Τέλος, υπάρχουν πολλοί ιστότοποι που παρέχουν πληροφορίες και υπηρεσίες για τη ΔΕΠΥ. Επικοινωνήστε με το adhdhellas@outlook.com.gr για καθοδήγηση.
Πως γνωρίζω εάν χρειάζεται να αξιολογηθώ για ΔΕΠΥ;
Οι περισσότεροι ενήλικες που θα ζητήσουν αξιολόγηση για ΔΕΠΥ αντιμετωπίζουν σημαντικά προβλήματα σε μία ή περισσότερες πτυχές της ζωής τους. Τα παρακάτω είναι κάποια από τα πιο συχνά προβλήματα:
- Ασυνεπής απόδοση σε δουλειές ή στην καριέρα τους. Συχνή απόλυση ή παραίτηση από δουλειές.
- Ιστορικό ακαδημαϊκών ή/και επαγγελματικών αποτυχιών
- Ανικανότητα στο να διαχειριστούν καθημερινές υποχρεώσεις, όπως τις δουλειές του σπιτιού, τυχόν εργασίες συντήρησης, την πληρωμή λογαριασμών ή την οργάνωση αντικειμένων
- Προβλήματα στη σχέση τους λόγω της αναβλητικότητας ή/και της μη-ολοκλήρωσης εργασιών
- Σημαντικά πράγματα ξεχνιούνται
- Η εύκολη αναστάτωση για ασήμαντα πράγματα και η μικρή ανοχή στις δυσκολίες
- Χρόνιο στρες και ανησυχία λόγω της αποτυχίας τους να φέρουν εις πέρας στόχους και να είναι σωστοί στις υποχρεώσεις τους
- Χρόνια και έντονα συναισθήματα ανησυχίας, ντροπής και ενοχής
Ένας καταρτισμένος επαγγελματίας μπορεί να διαπιστώσει αν αυτά τα προβλήματα οφείλονται στη ΔΕΠΥ, σε κάποιο άλλο λόγο ή σε κάποιο συνδυασμό αιτιών. Παρόλο που μερικά συμπτώματα της ΔΕΠΥ είναι εμφανή από την πρώιμη παιδική ηλικία, κάποιοι άνθρωποι μπορεί να μην αντιμετωπίσουν σημαντικά προβλήματα, παρά μόνο πιο αργά στην ζωή τους. Κάποια πολύ έξυπνα και ταλαντούχα άτομα, για παράδειγμα, μπορούν να αντισταθμίζουν τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ και να μην αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα μέχρι το λύκειο, το πανεπιστήμιο ή ακόμα και όταν ξεκινούν την καριέρα τους. Σε άλλες περιπτώσεις, οι γονείς μπορεί να παρείχαν ένα ιδιαίτερα προστατευτικό, δομημένο και υποστηρικτικό περιβάλλον, ελαχιστοποιώντας τον αντίκτυπο των συμπτωμάτων της ΔΕΠΥ, μέχρι να ξεκινήσει το παιδί να ζει ανεξάρτητα ως νεαρή ενήλικας.
Πως θα πρέπει να προετοιμαστώ για την αξιολόγηση;
Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν ένα μικρό άγχος πριν οποιαδήποτε αξιολόγηση. Αυτό είναι φυσιολογικό και δε θα πρέπει να σταματήσει τον οποιονδήποτε από το να αναζητήσει αξιολόγηση, εάν έχει σημαντικά προβλήματα στη ζωή του και υποπτεύεται πως έχει ΔΕΠΥ. Δυστυχώς, κάποιες από τις γνωστές παρανοήσεις σχετικά με τη ΔΕΠΥ, όπως το ότι “υπάρχει μόνο σε παιδιά” ή ότι “αυτός ο άνθρωπος απλώς ψάχνει μία δικαιολογία”, κάνουν πολλούς ανθρώπους επιφυλακτικούς, ως προς το να ζητήσουν βοήθεια.
Πολλοί ειδικοί βρίσκουν ότι παλιοί σχολικοί έλεγχοι από την περίοδο του νηπιαγωγείου ή ακόμη και από τα προσχολικά χρόνια μπορούν να αναδείξουν σημαντικές πληροφορίες. Αν αυτά τα αρχεία είναι διαθέσιμα, θα πρέπει να δοθούν στο πρώτο ραντεβού. Αντίγραφα από προηγούμενες ψυχολογικές αξιολογήσεις ή τεστ θα πρέπει επίσης να δοθούν στο ραντεβού. Για ενήλικες που αντιμετωπίζουν προβλήματα στο χώρο εργασίας, αξιολογήσεις για την δουλειά τους θα πρέπει να δοθούν, εάν είναι διαθέσιμες.
Πολλοί επαγγελματίες θα ζητήσουν από το άτομο να συμπληρώσει κάποια ερωτηματολόγια πριν την αξιολόγηση και να υποδείξει ένα σύντροφο ή κάποιο άλλο μέλος της οικογένειάς του που να μπορεί κι αυτό να συμμετάσχει σε κάποια μέρη της αξιολόγησης. Η γρήγορη συμπλήρωση των ερωτηματολογίων θα επιταχύνει την αξιολόγηση.
Τι περιλαμβάνει μία ολοκληρωμένη αξιολόγηση;
Παρόλο που διαφορετικοί κλινικοί ιατροί θα χρησιμοποιήσουν διαφορετικές διαδικασίες και εργαλεία αξιολόγησης, κάποια πρωτόκολλα θεωρούνται αναγκαία για μία ολοκληρωμένη αξιολόγηση. Αυτά συμπεριλαμβάνουν μία διεξοδική διαγνωστική συνέντευξη, πληροφορίες από ανεξάρτητες πηγές όπως το/τη σύντροφο του ανθρώπου ή άλλα μέλη της οικογενείας του, λίστες συμπτωμάτων του DSM-5, τυποποιημένες κλίμακες αξιολόγησης συμπεριφοράς για ΔΕΠΥ και άλλους τύπους ψυχομετρικών εξετάσεων, αν θεωρηθούν απαραίτητες από τον κλινικό ιατρό. Αυτά αναλύονται περαιτέρω παρακάτω.
Η διαγνωστική συνέντευξη: τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ
Το πιο σημαντικό μέρος μίας ολοκληρωμένης αξιολόγησης για ΔΕΠΥ είναι μία δομημένη ή ημιδομημένη συνέντευξη, που να παρέχει το αναλυτικό ιστορικό του ατόμου που αξιολογείται. Η ιατρός που διεξάγει τη συνέντευξη ρωτά ένα προκαθορισμένο και τυποποιημένο σετ ερωτήσεων, έτσι ώστε να αυξήσει την αξιοπιστία και να μειώσει την πιθανότητα κάποιος άλλος ιατρός σε μία διαφορετική συνέντευξη να εξάγει διαφορετικά συμπεράσματα. Η κλινική ιατρός καλύπτει ένα μεγάλο εύρος θεμάτων, θα συζητήσει συγκεκριμένα προβλήματα σε βάθος και θα ρωτήσει συμπληρωματικές ερωτήσεις, για να διασφαλίσει ότι όλες οι σημαντικές πτυχές έχουν καλυφθεί. Ο εξεταστής θα αξιολογήσει τα διαγνωστικά κριτήρια για τη ΔΕΠΥ και θα διαπιστώσει πόσα από αυτά εμφανίζονται στο άτομο που εξετάζεται, τόσο στην παρούσα χρονική στιγμή όσο και στην παιδική του ηλικία. Ο ιατρός που διεξάγει τη συνέντευξη, θα εξακριβώσει ακόμη την έκταση στην οποία αυτά τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ επηρεάζουν την ζωή του ατόμου.
Η διαγνωστική συνέντευξη: έλεγχος για άλλες ψυχικές διαταραχές
Η κλινικός θα διεξάγει μία διεξοδική έρευνα για να ελέγξει εάν υπάρχουν άλλες ψυχικές διαταραχές, που μπορεί να μοιάζουν στη ΔΕΠΥ ή συχνά συνυπάρχουν με τη ΔΕΠΥ. Η ΔΕΠΥ σπάνια παρουσιάζεται μόνη και έρευνες έχουν δείξει πως περισσότερα από τα δύο τρίτα των ανθρώπων με ΔΕΠΥ έχουν μία ή περισσότερες συνυπάρχουσες παθήσεις. Οι πιο συνήθεις είναι η κατάθλιψη, οι διαταραχές άγχους, οι μαθησιακές δυσκολίες και οι διαταραχές που σχετίζονται με τη χρήση ουσιών. Πολλές από αυτές τις παθήσεις έχουν συμπτώματα που «μιμούνται» τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ και μπορεί, στην πραγματικότητα, να θεωρούνται λανθασμένα ως συμπτώματα της ΔΕΠΥ. Μια διεξοδική αξιολόγηση συμπεριλαμβάνει έλεγχο για συνύπαρξη άλλων παθήσεων. Όταν μία ή περισσότερες παθήσεις συνυπάρχουν με τη ΔΕΠΥ, είναι αναγκαίο να διαγνωστούν και να θεραπευτούν όλες. Η μη αντιμετώπιση των συνυπαρχόντων παθήσεων, συχνά οδηγεί σε αποτυχία στη θεραπεία της ΔΕΠΥ. Και, ακόμη πιο σημαντικό, όταν τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ αποτελούν μια δευτερογενή συνέπεια της κατάθλιψης, του άγχους ή κάποιας άλλης ψυχικής διαταραχής, η αδυναμία να εντοπιστεί η άλλη διαταραχή μπορεί να οδηγήσει σε λανθασμένη θεραπεία για ΔΕΠΥ ενώ αυτή δεν υπάρχει. Άλλες φορές, η θεραπεία της ΔΕΠΥ θα «εξαφανίσει» την άλλη διαταραχή και την ανάγκη να θεραπευτεί ανεξάρτητα από τη ΔΕΠΥ καθώς αυτή θα ήταν δευτερογενή της ΔΕΠΥ (π.χ. η κατάθλιψη οφειλόταν στη ΔΕΠΥ).
Είναι πιθανόν η ειδικός να ρωτήσει για το ιατρικό ιστορικό του ατόμου, την ανάπτυξη του από τα πρώιμα παιδικά χρόνια, την ακαδημαϊκή και εργασιακή του εμπειρία, το ιστορικό οδήγησής του, τυχόν καταχρήσεις ουσιών ή αλκοόλ, καθώς και το οικογενειακό, συζυγικό και κοινωνικό του ιστορικό. Θα κοιτάξει για τυχόν μοτίβα τυπικά για ανθρώπους με ΔΕΠΥ και θα προσπαθήσει επίσης να διερευνήσει, αν άλλοι παράγοντες μπορεί να προκαλούν συμπτώματα που μοιάζουν με αυτά της ΔΕΠΥ.
Η συμμετοχή άλλων μελών της οικογένειας ή του/της συντρόφου
Είναι επίσης σημαντικό για τον κλινικό ιατρό να διεξάγει συνέντευξη με μία ή παραπάνω ανεξάρτητες πηγές, όπως ένα σημαντικό πρόσωπο στην ζωή του ατόμου που αξιολογείται (σύζυγος, μέλος της οικογένειας, γονέας ή σύντροφος), που να γνωρίζει το άτομο καλά. Αυτή η διαδικασία δε χρησιμοποιείται για να τεθεί υπό αμφισβήτηση η ειλικρίνεια του ατόμου, αλλά περισσότερο για να συλλεχθούν παραπάνω πληροφορίες. Πολλοί ενήλικες με ΔΕΠΥ έχουν μία θολή ή κακή μνήμη του παρελθόντος τους, ειδικά από τα παιδικά τους χρόνια. Ενδέχεται να μπορέσουν να ανακαλέσουν σημαντικές λεπτομέρειες, αλλά να ξεχάσουν κάποια παλιά διάγνωση ή κάποιο πρόβλημα που αντιμετώπισαν. Επομένως, η ειδικός μπορεί να ζητήσει από το άτομο που αξιολογείται, να δώσει στους γονείς του να συμπληρώσουν ένα «προφίλ», που να περιγράφει τη συμπεριφορά του στην παιδική ηλικία.
Πολλοί ενήλικες με ΔΕΠΥ έχουν επίσης περιορισμένη αντίληψη του πως οι συμπεριφορές τους που σχετίζονται με τη ΔΕΠΥ, τους προκαλούν προβλήματα και έχουν επίδραση στους άλλους. Στην περίπτωση των ζευγαριών που είναι παντρεμένα ή συζούν, αποτελεί πλεονέκτημα για τον ειδικό να δει και τους δύο όταν αξιολογεί τα συμπτώματα για ΔΕΠΥ. Αυτή η διαδικασία βοηθά επίσης το σύζυγο ή σύντροφο χωρίς ΔΕΠΥ να αναπτύξει μία ακριβή κατανόηση και μία συμπονετική στάση σχετικά με την επίδραση των συμπτωμάτων της ΔΕΠΥ στη σχέση τους, βοηθώντας την βελτίωση της σχέσης, όταν η διαδικασία αξιολόγησης ολοκληρωθεί. Αν δεν είναι εύκολο να γίνει συνέντευξη του/της συντρόφου, η συμπλήρωση μίας λίστας ελέγχου συμπτωμάτων είναι μία καλή εναλλακτική.
Πολλοί ενήλικες με ΔΕΠΥ μπορεί να νιώσουν ανήσυχοι ή ντροπιασμένοι από τα συνηθισμένα προβλήματα που προκαλεί η διαταραχή. Είναι πολύ σημαντικό για το άτομο υπό αξιολόγηση να συζητήσει ανοικτά και με ειλικρίνεια αυτά τα προβλήματα και να μην παρακρατήσει κάποιες πληροφορίες, λόγω συναισθημάτων ντροπής ή φόβου κριτικής. Η ποιότητα της αξιολόγησης και η ακρίβεια της διάγνωσης και των προτάσεων για θεραπεία κρίνονται σε μεγάλο βαθμό από την ακρίβεια των πληροφοριών που θα δοθούν στην αξιολόγηση.
Τυποποιημένες κλίμακες αξιολόγησης συμπεριφοράς
Μια αναλυτική αξιολόγηση μπορεί να περιλαμβάνει μία ή περισσότερες τυποποιημένες κλίμακες αξιολόγησης συμπεριφοράς. Αυτά τα ερωτηματολόγια χρησιμοποιούν την έρευνα για να συγκρίνουν τις συμπεριφορές των ανθρώπων με ΔΕΠΥ με αυτές των ανθρώπων χωρίς ΔΕΠΥ. Οι βαθμολογίες στις κλίμακες δε θεωρούνται διαγνωστικές από μόνες τους, αλλά χρησιμοποιούνται ως μία σημαντική πηγή αντικειμενικών πληροφοριών κατά τη διάρκεια της αξιολόγησης. Οι περισσότεροι κλινικοί ιατροί ζητούν από το άτομο υπό αξιολόγηση καθώς και το/τη σύντροφό του να συμπληρώσουν αυτές τις κλίμακες αξιολόγησης.
Επιπλέον εξετάσεις
Ανάλογα με τον άνθρωπο και τα προβλήματα που έχει, επιπρόσθετες εξετάσεις για ψυχολογικές, νευροψυχολογικές ή μαθησιακές δυσκολίες μπορεί να ζητηθούν, εφόσον χρειάζονται. Αυτές οι εξετάσεις δεν διαγιγνώσκουν άμεσα τη ΔΕΠΥ, αλλά μπορούν να παρέχουν σημαντικές πληροφορίες σχετικά με το πως η ΔΕΠΥ επηρεάζει τον άνθρωπο. Οι εξετάσεις μπορούν επίσης να βοηθήσουν στο να ανιχνευτεί η παρουσία και η επίδραση άλλων παθήσεων που συνυπάρχουν. Για παράδειγμα με σκοπό να ανιχνευθεί, εάν ένα άτομο έχει μία μαθησιακή δυσκολία, ο ειδικό θα δώσει συνήθως ένα τεστ νοημοσύνης καθώς και ένα τεστ ανίχνευσης μαθησιακών δυσκολιών.
Ιατρικές εξετάσεις
Αν το άτομο που αξιολογήθηκε δεν έχει πραγματοποιήσει ένα πρόσφατο γενικό ιατρικό check up (εντός 6–12 μηνών), ένας γενικός αιματολογικός έλεγχος συστήνεται, έτσι ώστε να αποκλειστούν άλλες παθήσεις που μπορεί να προκαλούν τα συμπτώματα. Κάποιες παθήσεις, όπως προβλήματα με τον θυροειδή ή η επιληψία, μπορούν να προκαλέσουν συμπτώματα που μοιάζουν με αυτά της ΔΕΠΥ. Μια αιματολογική εξέταση δεν επιβεβαιώνει τη ΔΕΠΥ αλλά είναι εξαιρετικά σημαντική στο να βοηθήσει να αποκλειστούν άλλες παθήσεις ή προβλήματα.
Ολοκλήρωση της αξιολόγησης
Προς το τέλος της αξιολόγησης, η ειδικός θα ενοποιήσει τις πληροφορίες που συνέλλεξε από τις διάφορες πηγές που αναφέρθηκαν παραπάνω, θα συντάξει μία γραπτή αναφορά και θα παρέχει στον άνθρωπο ή/και την οικογένεια του μια ολοκληρωμένη διαγνωστική άποψη σχετικά με την ΔΕΠΥ και όποιες άλλες ψυχικές διαταραχές ή μαθησιακές δυσκολίες ανιχνεύτηκαν κατά τη διάρκεια της αξιολόγησης. Θα αξιολογήσει μετά τις διάφορες θεραπευτικές επιλογές και θα βοηθήσει το άτομο να προγραμματίσει μία σειρά από ενδεδειγμένες ιατροφαρμακευτικές και ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις. Μετέπειτα, ο κλινικός ιατρός ίσως επικοινωνήσει με τους παρόχους πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας του ανθρώπου, στον βαθμό που αυτό θα κριθεί αναγκαίο (πχ την ψυχολόγο του, τον υπεύθυνο στο Πανεπιστήμιο όπου σπουδάζει, κτλ.)
Απόδοση: Κυριάκος Χατζηευθυμιάδης, Φοιτητής Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων ΟΠΑ
