Η διάσπαση ελλειμματικής προσοχής έχει πολλές πτυχές, μεγάλο εύρος και πολλά τυφλά σημεία. Αυτό που βλέπουν οι φροντιστές και οι εκπαιδευτικοί στην επιφάνεια είναι απλά ένα μέρος των συμπτωμάτων της ΔΕΠΥ. Είναι σημαντικό να το θυμόμαστε αυτό και να μεθοδεύουμε τις καθημερινές πρακτικές και τις στρατηγικές μας ανάλογα.
Φανταστείτε ότι η διάσπαση ελλειμματικής προσοχής του παιδιού σας (ΔΕΠΥ ή ΔΕΠ) είναι ένα παγόβουνο. Δεν είμαι η πρώτη που χρησιμοποιώ αυτή τη μεταφορά, αλλά δεν τη βλέπω να χρησιμοποιείται αρκετά κι έτσι την επαναλαμβάνω, ζητώντας και από εσάς να το κάνετε εικόνα στην κυριολεξία.
Το 90 τοις εκατό του όγκου ενός παγόβουνου βρίσκεται μέσα στο νερό, κάτω από την επιφάνεια, εκεί όπου δεν το βλέπουμε.
Σκεφτείτε το λίγο: ένα παγόβουνο βύθισε τον ‘αβύθιστο’ Τιτανικό. Ο όγκος του πάγου κάτω από την επιφάνεια υπήρξε καταστροφικός. Το πλήρωμα του πλοίου δεν μπορούσε να δει ολόκληρο τον όγκο του παγόβουνου και αυτό αποδείχθηκε μοιραίο. Αυτό που υπήρχε κάτω από την επιφάνεια ήταν πολύ σημαντικό. Απαιτούσε αλλαγή κατεύθυνσης. Ωστόσο, καθώς ήταν αδιόρατο, το πλοίο διατήρησε την πορεία του και καταστράφηκε. Αυτή ακριβώς η αναλογία ταιριάζει και στη ΔΕΠΥ και στο μεγάλωμα των παιδιών με ΔΕΠΥ.
Το 10 τοις εκατό το βλέπουμε εύκολα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και αποτελεί τα χαρακτηριστικά συμπτώματα της ΔΕΠΥ: απροσεξία, παρορμητικότητα και υπερκινητικότητα. Είναι σημαντικά, βεβαίως, ωστόσο δεν αποτελούν ολόκληρη την εικόνα της ΔΕΠΥ. Αυτό που υπάρχει κάτω από την επιφάνεια είναι εξίσου (αν όχι περισσότερο) σημαντικό για το μεγάλωμα ή την εκπαίδευση των παιδιών με ΔΕΠΥ.
Απροσδόκητες πτυχές της ΔΕΠΥ βρίσκονται κάτω από την επιφάνεια. Αυτά τα χαρακτηριστικά συχνά συγχέονται με προβλήματα χαρακτήρα, ελαττώματα προσωπικότητας ή ηθικές ελλείψεις. Δεν είναι τίποτα από όλα αυτά. Είναι μέρος ενός εγκεφάλου με ΔΕΠΥ.
Ας ρίξουμε μια ματιά σε αυτές τις κρυμμένες πτυχές της ΔΕΠΥ.
1. Χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση Η μάχη με τη ΔΕΠΥ μπορεί να μειώσει την αυτοεκτίμηση κάποιου. Για τους γονείς, αυτό σημαίνει ότι το παιδί σας χρειάζεται περισσότερη βοήθεια στην οικοδόμηση της εμπιστοσύνης στον εαυτό του. Δημιουργήστε πολλές ευκαιρίες για επιτυχία, ανεξαρτήτως σημασίας. Δημιουργήστε δραστηριότητες και περιβάλλοντα όπου το παιδί σας μπορεί να λάμψει παρά τις αναπτυξιακές καθυστερήσεις.
2. Αναπτυξιακές καθυστερήσεις Τα παιδιά με ΔΕΠΥ αναπτύσσονται περίπου 2 με 3 χρόνια πιο αργά από τους συνομήλικους τους. Αυτό φαίνεται σε τομείς όπως ωριμότητα, κοινωνικές δεξιότητες, εκτελεστικές λειτουργίες, συναισθηματικές δυσλειτουργίες και αυτορρύθμιση. Να το θυμάστε για να θέτετε κατάλληλες (και επιτεύξιμες) προσδοκίες για το παιδί σας. Αυτό θα σας βοηθήσει να βρείτε τρόπους ώστε να φτάνει στην επιτυχία.
3. Αδιαλλαξία Οι κρίσεις πείσματος των παιδιών με ΔΕΠΥ δεν είναι εσκεμμένες. Αντιθέτως, η αδιαλλαξία τους είναι αποτέλεσμα της έλλειψης ικανότητας να δουν περισσότερους του ενός τρόπους ή να διαχειριστούν τα συναισθήματά τους. Όταν το παιδί είναι αδιάλλακτο, αυτό που ουσιαστικά επικοινωνεί είναι μια μεγαλύτερη, βαθύτερη δυσκολία.
4. Ένταση Όταν τα παιδιά είναι πολύ σκαλωμένα και αδιάλλακτα, συνήθως έχουν και μεγάλη ένταση. Όταν το παιδί δεν έχει αναπτυγμένες δεξιότητες — συναισθηματική επίγνωση, αυτορρύθμιση, ανοχή στην απογοήτευση — μπορεί να οδηγήσει σε ορισμένα ακραία συναισθήματα. Επίσης, ορισμένα άτομα με ΔΕΠΥ βιώνουν υπερευαισθησία. Νιώθουν ότι τα συναισθήματά τους είναι πιο βαθιά και πιο έντονα. Αντί να προσπαθήσετε να σταματήσετε αυτή την ένταση, ψάξτε βαθύτερα για να ανακαλύψετε τι την προκαλεί και να το αντιμετωπίσετε. Τις στιγμές των έντονων συναισθημάτων, ρωτήστε το παιδί σας «Πώς μπορώ να σε βοηθήσω;». Αυτό μπορεί να αποτελέσει εξαιρετικό έναυσμα για συζήτηση που θα σας βοηθήσει να ανακαλύψετε τι το ωθεί σ’ αυτή την ακραία συμπεριφορά.
5. Συναισθηματική απορύθμιση Τα παιδιά με ΔΕΠΥ παλεύουν για να ρυθμίσουν τα συναισθήματά τους με έναν τρόπο που είναι κατάλληλος για την κατάσταση ή/και την ηλικία τους. Ίσως έχουν έναν διαφορετικό τρόπο να εκφράζουν το συναίσθημα, κακές δεξιότητες αυτορρύθμισης ή επικοινωνίας. Ωστόσο, όποια κι αν είναι η αιτία, η συναισθηματική απορύθμιση επηρεάζει τον τρόπο που λειτουργούν στο σπίτι, στην οικογένεια, στο σχολείο και στις κοινωνικές συναναστροφές με τους συνομηλίκους τους.
6. Συννοσηρότητα Υπολογίζεται ότι το 50 με 60 τοις εκατό των ατόμων με ΔΕΠΥ έχουν και μία ή περισσότερες συνυπάρχουσες διαταραχές. Αυτές οι διαταραχές μπορεί να περιλαμβάνουν διαταραχή διάθεσης, άγχος, αυτισμό, μαθησιακές δυσκολίες, ελλείμματα εκτελεστικών λειτουργικών, διαταραχή της συμπεριφοράς και άλλα. Αυτές οι πρόσθετες διαγνώσεις ενδέχεται να είναι σημαντικές, καθώς μας προσφέρουν ένα σημείο εκκίνησης για την κατανόηση των παιδιών και την αποτελεσματική βοήθεια που θα τους προσφέρουμε. Δεν επιθυμούμε να προσθέτουμε διαγνώσεις όταν έχουμε ήδη μία ή δύο ή πέντε, αλλά τα περισσότερα κομμάτια ενός παζλ μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα παιδιά μας και είναι εξαιρετικά πολύτιμες.
7. Ελλείμματα δεξιοτήτων Καθώς η ΔΕΠΥ είναι μια αναπτυξιακή δυσκολία λόγω ψυχολογικών διαφορών στον εγκέφαλο, οι ελλείψεις δεξιοτήτων είναι συχνές. Οι πιο συχνές μεταξύ παιδιών με ΔΕΠΥ περιλαμβάνουν διαχείριση χρόνου, ανοχή στην απογοήτευση, προγραμματισμό και οργάνωση, συναισθηματική ρύθμιση, επίλυση προβλημάτων, κοινωνικές δεξιότητες και ευελιξία σκέψης. Ορισμένες δεξιότητες που αργούν να εδραιωθούν μπορούν να διδαχθούν και να βελτιωθούν. Άλλες αποτελούν θέμα σε ολόκληρη τη ζωή.
8. Ελλείμματα εκτελεστικών λειτουργιών αφορούν την καθημερινή διαχείριση προγραμματισμού, οργάνωσης, έναρξης ενασχόλησης, συναισθηματικής ρύθμισης και διαχείρισης χρόνου. Όταν αυτή η ομάδα δεξιοτήτων παρουσιάζει ελλείμματα, πολλές καθημερινές δραστηριότητες δεν υλοποιούνται. Είναι σημαντικό να εντοπίσετε το επίπεδο εκτελεστικών λειτουργιών του παιδιού σας και να κάνετε προσαρμογές στα αδύναμα σημεία του στο σπίτι και στο σχολείο.
9. Η κακή αίσθηση χρόνου οδηγεί τα άτομα με ΔΕΠΥ σε μια διαστρεβλωμένη σχέση με τον χρόνο. Για παράδειγμα, το παιδί σας μπορεί να μην έχει εσωτερικεύσει την αίσθηση των 30 λεπτών. Μπορεί να γνωρίζει ότι χρειάζεται να βιαστεί, αλλά να εξακολουθεί να μην είναι σίγουρο πόσο χρόνο έχει ακόμη στη διάθεσή του για να ολοκληρώσει μια εργασία ή ένα τεστ. Μπορείτε να του πείτε «Έχεις έως το τέλος του μαθήματος» ή «Έχεις μια ώρα» αλλά αυτό ουσιαστικά δεν σημαίνει τίποτα για κάποιον με κακή αίσθηση του χρόνου. Αυτό επηρεάζει επίσης την αντίδραση σε περίπτωση αναμονής ή την αίσθηση ότι μια απλή δραστηριότητα θα κρατήσει για «πάντα».
10. Κατάρρευση Το νευρικό ξέσπασμα είναι αυτό που επιλέγει ένα παιδί να κάνει σε μια προσπάθεια να πάρει αυτό που θέλει. Τα παιδιά ορισμένες φορές συμπεριφέρονται άσχημα για να επηρεάσουν τη δική σας συμμόρφωση με ένα αίτημά τους. Γενικά, ένα παιδί σε τάντρουμ έχει επίγνωση της ασφάλειάς του και δεν θα τη διακινδυνεύσει. Το νευρικό ξέσπασμα θα σταματήσει αμέσως μόλις πάρει αυτό που θέλει. Οι στιγμές κατάρρευσης (meltdowns) είναι κάτι διαφορετικό. Σε μια στιγμή κατάρρευσης, ο εγκέφαλος του παιδιού σας καταλαμβάνεται βίαια. Πλέον δεν ελέγχει τι λέει και τι κάνει. Μια στιγμή κατάρρευσης μπορεί να πυροδοτηθεί από ένα τάντρουμ ή λόγω αισθητηριακής υπερφόρτωσης, αίσθησης ότι δεν έγινε κατανοητό ή δεν ακούστηκε. Στο πλαίσιο μιας κατάρρευσης, ένα παιδί μπορεί να βλάψει τον εαυτό του ή άλλους. Δεν μπορεί να σκεφτεί τις πράξεις του και να λογικευτεί. Μια κατάρρευση δεν θα σταματήσει εάν το παιδί πάρει αυτό που αρχικά ήθελε.
11. Σχολική ασυμβατότητα Η δημόσια εκπαίδευση είναι σχεδιασμένη με την προσδοκία της συμμόρφωσης. Οι μαθητές πρέπει να κάθονται φρόνιμα, να είναι ήσυχοι και να διατηρούν την προσοχή τους για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Ο δάσκαλος θα διανείμει μια εργασία και θα περιμένει ότι όλοι οι μαθητές θα τη θεωρήσουν σημαντική, θα βρουν το κίνητρο να την ολοκληρώσουν και θα ξεκινήσουν αποτελεσματικά από μόνοι τους. Οι μαθητές αναμένονται να είναι υπεύθυνοι και αξιόπιστοι ως προς τους εαυτούς τους και την ακαδημαϊκή τους εμπειρία. Αυτές είναι πολλές προσδοκίες καθώς δεν λαμβάνουν υπόψη καμία από τις αδυναμίες και τις προκλήσεις των μαθητών με ΔΕΠΥ. Στην ουσία τους καθιστά ασύμβατους με τον δυτικό τρόπο εκπαίδευσης. Αυτή είναι μια σημαντική αναγνώριση που οφείλουν να κάνουν οι γονείς. Δεν μπορείτε να περιμένετε από το παιδί σας με ΔΕΠΥ να εκπληρώσει όλες αυτές τις συμβατικές, νευροτυπικές προσδοκίες στο σχολείο. Ο σχεδιασμός του εκπαιδευτικού συστήματος προδιαγράφει δυσκολίες. Ο δικός σας ορισμός της ακαδημαϊκής επιτυχίας μπορεί και θα έπρεπε να είναι διαφορετικός.
12. Τα χάπια δεν διδάσκουν δεξιότητες Δεν υπάρχει μαγική φαρμακευτική αγωγή για τη ΔΕΠΥ. Η αγωγή βοηθάει. Είναι ένας από τους παράγοντες που συνιστούν ένα αποτελεσματικό θεραπευτικό πλάνο, αλλά είναι μόνο το ένα κομμάτι. Η θεραπεία ΔΕΠΥ είναι το ίδιο σύνθετη με την ίδια τη διαταραχή. Η φαρμακευτική αγωγή βοηθά τον εγκέφαλο ενός παιδιού να λειτουργήσει διαφορετικά, ώστε να μπορεί να επικεντρώνεται κάπως καλύτερα και πιθανότατα να προσέχει για περισσότερο διάστημα. Μπορεί ακόμη και να κατευνάσει την υπερκινητικότητα. Όμως δεν αντιμετωπίζει τις κρυμμένες πτυχές. Για να γίνει αυτό, θα πρέπει να επικεντρωθείτε στο χτίσιμο της χαμηλής αυτοεκτίμησης, την αδιαλλαξία, την ένταση, τη συναισθηματική απορύθμιση, τα ελλείμματα δεξιοτήτων, την έλλειψη αίσθησης χρόνου, κ.λπ. Η φαρμακευτική αγωγή δεν αντιμετωπίζει και δεν μπορεί άλλωστε να διδάξει αυτές τις δεξιότητες.
Εάν δεν κοιτάτε κάτω από την επιφάνεια, εάν δεν ψάχνετε πιο βαθιά μέσα στον όγκο του παγόβουνου που βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια, αυτό μπορεί να βλάψει το παιδί σας. Μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τη σχέση σας. Μπορεί να πυροδοτήσει αθέμιτες συμπεριφορές. Μπορεί να επηρεάσει τις σχολικές επιδόσεις. Το να αγνοείτε αυτό που βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια μπορεί να αποβεί καταστροφικό για την οικογένειά σας.
Αυτές οι κρυμμένες πτυχές ανήκουν όλες στη ΔΕΠΥ. Από κοινού, αποτελούν αυτό το όμορφο αλλά επικίνδυνο παγόβουνο. Άλλοι ίσως δεν τα βλέπουν, εσείς χρειάζεται να το κάνετε.
Συγγραφέας: Penny Williams
Πηγή: https://www.additudemag.com
Ελεύθερη μετάφραση: Μαριαλένα Κατσούρα
